W polskim prawie wyróżniamy dwa rodzaje powództwa przeciwegzekucyjnego – opozycyjne i ekscydencyjne. Czym różnią się od siebie te instytucje? Kwestią zasadniczą: to pierwsze przysługuje bezpośrednio dłużnikowi, drugie dotyczy osoby trzeciej, jeżeli skierowanie do niej egzekucji narusza jej prawa.
Pozew przeciwegzekucyjny a pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego
Instytucja powództwa przeciwegzekucyjnego ma zapewnić dłużnikowi, bądź też osobie trzeciej, merytoryczną obronę przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji, zwłaszcza w świetle ogólnego zakazu badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym przez organ egzekucyjny. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa rodzaje powództw przeciwegzekucyjnych: powództwo opozycyjne do wytoczenia którego legitymowany jest dłużnik oraz powództwo ekscydencyjne (interwencyjne), do wytoczenia którego legitymowana jest osoba trzecia niebędąca stroną właściwego postępowania egzekucyjnego, ale której prawa zostały naruszone.
Aby wnieść pozew przeciwegzekucyjny musi istnieć tytuł wykonawczy, albowiem powództwo to wnosi się w celu pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności (bądź jego ograniczenia). Należy wówczas sprecyzować, jakiego konkretnie tytułu wykonawczego ma dotyczyć. Tytuł egzekucyjny opatrzony klauzulą wykonalności nie musi być prawomocny, ale również nie musi to być orzeczenie sądowe, bowiem powództwo może dotyczyć np. aktu notarialnego.
Instytucja ta ma charakter prawokształtujący, a zatem wydane w tych sprawach orzeczenia mają charakter konstytutywny. Dłużnik przez wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego zmierza do zmiany bądź stworzenia nowego stanu prawnego. Ukształtowanie tego stanu prawnego może nastąpić wyłącznie w drodze orzeczenia sądowego. Orzeczenie nie narusza prawomocności tytułu wykonawczego, aczkolwiek pozbawia, bądź w zależności od okoliczności ogranicza jego wykonalność.
Powództwo opozycyjne. W jakich sytuacjach przysługuje
Dłużnik może w drodze powództwa opozycyjnego żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo jego ograniczenia.
Co ważne jednak, powództwo opozycyjne nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem. W związku z tym nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia w oparciu o przepis art. 840 k.p.c. (wyrok SN z dn. 12.12.1972 r. II PR 372/72).
Powództwo opozycyjne dłużnik może wytoczyć:
Po pierwsze: jeśli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.
Po drugie: po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, na skutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na: zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia (jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne), a także na zarzucie potrącenia.
Po trzecie: małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności, wykaże że egzekwowane świadczenie wierzycielowi się nie należy. Co ważne, małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
Warto wiedzieć, że jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest ten właśnie organ, od którego tytuł pochodzi.
Powództwo opozycyjne – komu przysługuje
Oprócz dłużnika, który został wymieniony w tytule wykonawczym, powództwo opozycyjne przysługuje:
- kuratorowi dłużnika
- spadkobiercom dłużnika (jeżeli skierowano przeciwko nim egzekucję na podstawie tego tytułu)
- kuratorowi spadku lub wykonawcy testamentu,
- kuratorowi dla spadkobierców dłużnika
- w przypadku opisanym w poprzednim akapicie (nr 3) także małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu skierowano egzekucję w trybie art. 787 KPC.
- nabywcy nieruchomości nabytej po zajęciu
- prokuratorowi
- organizacjom pozarządowym (Źródło: art. 840 KPC T. IV red. Marciniak 2020, wyd. 1/Kulski, Legalis)
Powództwo ekscydencyjne (o zwolnienie od egzekucji). W jakich sytuacjach przysługuje
Powództwo ekscydencyjne nazywane jest też interwencyjnym. Przysługuje ono osobie trzeciej, która w ten sposób może żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Przykład:
X jest dłużnikiem przeciwko któremu komornik sądowy wszczął egzekucję, następnie komornik sądowy dokonując czynności terenowych w miejscu wspólnego zamieszkania X i Y dokonuje zajęcia komputera przenośnego. Jeśli okażę się, że właścicielem komputera jest Y, będzie mógł on żądać w drodze powództwa ekscydencyjnego zwolnienia tego przedmiotu spod egzekucji jako, że zajęcie komornika sądowego narusza jego prawa (w tym przypadku prawo własności).
W literaturze prawniczej na ogół przyjmuje się, że w drodze omawianego powództwa ochronie podlega prawo własności i współwłasności, użytkowanie wieczyste, użytkowanie ruchomości lub praw oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. (art. 841 KPC T. IV red. Marciniak 2020, wyd. 1/Kulski, Legalis)
Można je wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa (chyba że inny termin jest przewidziany w przepisach odrębnych). Co do zasady pozywa się wierzyciela, ale jeżeli dłużnik zaprzecza prawu powoda, należy pozwać także i jego.
Prawo dopuszcza także powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji administracyjnej. W takiej sytuacji do pozwu należy dołączyć postanowienie administracyjnego organu egzekucyjnego odmawiające żądaniu wyłączenia przedmiotu spod egzekucji.
Jeżeli osoba trzecia, w powództwie o zwolnienie przedmiotu od egzekucji administracyjnej, powoła nowe dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, których nie przedstawiła w postępowaniu administracyjnym, mimo że mogła je powołać, sąd nałoży na nią koszty procesu – bez względu na wynik sprawy.
Powództwo to można wnieść w ciągu 14 dni od doręczenia postanowienia administracyjnego organu egzekucyjnego, a jeżeli zainteresowany wniósł zażalenie na to postanowienie – w ciągu dni czternastu od doręczenia postanowienia wydanego na skutek zażalenia.
Powództwo przeciwegzekucyjne – gdzie składa się pozew, właściwość sądu
Zarówno powództwo wytoczone przez dłużnika, jak i osobę trzecią (ekscydencyjne i interwencyjne) wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję.
Miejsce prowadzenia egzekucji określa się na podstawie przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego, regulujących właściwość miejscową organu egzekucyjnego także wtedy, gdy do prowadzenia egzekucji został wybrany komornik poza właściwością ogólną.
Jeżeli jednak egzekucji jeszcze nie wszczęto, powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności wytacza się według przepisów o właściwości ogólnej.
Powództwo przeciwegzekucyjne – co powinien zawierać pozew?
Kodeks postępowania cywilnego w art. 126 enumeratywnie wylicza warunki formalne, jakie powinno zawierać pismo procesowe. W przypadku pozwu warunki te powinny zostać uzupełnione o wymogi z art. 187 KPC.
Uwaga, w pozwie powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu!
Powództwo przeciwegzekucyjne – termin
Jako, że kodeks postępowania cywilnego nie wyznacza ogólnego terminu, w którym można wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne, przyjmuje się, że termin ten ocenia się biorąc pod uwagę cel wytoczenia powództwa. Powództwo opozycyjne określone w art. 840 KPC można wytoczyć nawet przed wszczęciem egzekucji, ale nie wcześniej niż przed uprawomocnieniem się postanowienia o nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Z kolei powództwo te, należy wytoczyć najpóźniej do momentu wykonania tytułu wykonawczego, czyli tak długo, jak długo trwa egzekucja. Po wykonaniu egzekucji powód może oczywiście dochodzić swoich praw w innym postępowaniu, chociażby w postępowaniu o naprawienie szkody. Z kolei powództwo określone w art. 841 § 1 KPC (powództwo ekscydencyjne), nie może być wytoczone przed wszczęciem egzekucji.
Co ważne, dniem w którym strona dowiedziała się o naruszeniu prawa, jest – według art. 841 § 3 k.p.c., – dzień, w którym strona faktycznie dowiedziała się o zajęciu przedmiotu, a nie dzień, w którym mogła się o nim dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności (wyrok SN z 12.12.2007 r., V CSK 275/07).
