Główne założenia
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a ten otwiera się z chwilą śmieci spadkodawcy. Aby nabyć spadek nie trzeba więc składać żadnego oświadczenia. Jednak nabycie takie nie jest definitywne, bowiem zgodnie z przepisami można złożyć odpowiednie oświadczenie o :
– przyjęciu spadku wprost,
– przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
– odrzuceniu spadku.
W pierwszym przypadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia, natomiast w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko to wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ograniczenie odpowiedzialności odpada jednak, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi. W przypadku tym występuje więc ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy. Polski system prawny nie zna dorozumianego przyjęcia spadku. Jeżeli więc dany podmiot rozpoczął zarządzanie majątkiem spadkowym, nie oznacza to automatycznie, że chce być spadkobiercą. Może później złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Co do dokonanych czynności stosować się będzie przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Odrzucenie spadku powoduje natomiast, że spadkobierca traci prawa do spadku. Według przepisów traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku będzie powodowało wiele skutków prawnych. Wśród nich należy przede wszystkim zwrócić uwagę na fakt, że zmieni się krąg spadkobierców, a także zmianie ulegną udziały poszczególnych spadkobierców. Warto zwrócić uwagę na fakt, że może dojść do sytuacji, gdy spadkobiercą ustawowym jest Skarb Państwa lub gmina, a te zgodnie z przepisami, spadku odrzucić nie mogą, gdy spadek należy im się na podstawie ustawy.
Oświadczenie takie należy złożyć w odpowiednim terminie. Mamy na to 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowidział się o tytule swojego powołania. Jeżeli nie złoży się żadnego oświadczenia traktuje się spadkobiercę jako podmiot, który przyjął go wprost. Jeżeli jednak spadkobiercą jest:
– osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych,
– osoba, co do której istnieje postawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia,
– osoba prawna,
to brak oświadczenia w przywołanym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Należy więc pilnować terminu 6 miesięcy, bowiem skutki prawne mogą być dotkliwe. Może się zdarzyć sytuacja, że jeden ze spadkobierców złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza a inni nie złożyli żadnego oświadczenia. W takim wypadku pozostałych spadkobierców traktuje się tak jakby przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Może też dojść do wypadku, gdy spadkobierca umiera przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Wtedy oświadczenie takie może być złożone przez jego spadkobierców. Termin dla nich nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkodawcy.
Forma oświadczenia
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Może być złożone ustnie lub pisemnie z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie takie nie może być odwołane. Jest nieważne, gdy złożone zostało pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosować będziemy przepisy o wadach oświadczenia woli, ale:
– uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
– spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Może się zdarzyć także, że spadkobierca pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, wtedy może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.
Ochrona wierzycieli przy odrzuceniu spadku
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może powodować pogorszenie sytuacji wierzycieli spadkobiercy. Przepisy chronią sytuację takich wierzycieli. Jeżeli bowiem spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.
