Jest bez wątpienia instrumentem ułatwiającym uzyskanie w przyszłości tytułu wykonawczego przeciwko temu dłużnikowi, z uwagi na to, że wyłącza konieczność przeprowadzania kosztownego i przewlekłego postępowania sądowego. Wystarczające jest wszczęcie postępowania klauzulowego, gdzie sąd rozpatruje sprawę najwyżej w ciągu 3 dni od dnia wniesienia wniosku. Należy jednak podkreślić, że poddanie się egzekucji nie jest typowym zabezpieczeniem majątkowym chroniącym wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika, lecz instytucja mająca na celu uproszczenie procesu dochodzenia roszczenia.
Składając takie oświadczenie należy bezwzględnie przestrzegać związanych z nim wymogów formalnych, uregulowanych w art. 777 §1 pkt 4-6 i §3 k.p.c. Dłużnik może skutecznie poddać się egzekucji jedynie w formie aktu notarialnego (forma zastrzeżona ad solemnitatem). Pozostałe przesłanki zostały szczegółowo określone w przepisach i są różne, w zależności od rodzaju świadczenia, którego wykonanie chcemy zabezpieczyć. Jednakże Sąd Najwyższy w wyroku z 19.03.1975r. wymienił ogólne elementy, jakie owy akt notarialny musi zawierać, wyróżniając obowiązek wskazania:
– świadczenia,
– osoby dłużnika i wierzyciela,
– podstawy prawnej obowiązku (źródła zobowiązania, np. umowa),
– terminu, w jakim świadczenie powinno być spełnione.
1. Akty notarialne unormowane w art. 777 §1 pkt 4 k.p.c.
W akcie notarialnym dłużnik może się poddać egzekucji co do obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniężnej, do wydania rzeczy określonej rodzajowo, gdy akt wskazuje ilość danej rzeczy albo też do wydania rzeczy oznaczonej indywidualnie, nieruchomości, lokalu lub statku wpisanego do rejestru, gdy w akcie określono ilość tych rzeczy (art. 777 §1 pkt 4 k.p.c.).
W powyższych przypadkach, w treści aktu nie można uzależniać obowiązku zapłaty od jakiegokolwiek zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek), istnieje natomiast możliwość podania terminu. Ponadto, przedmiot świadczenia (np. kwota pieniężna) musi być dokładnie określony – nieważny jest akt, w którym dłużnik poddaje się egzekucji określając maksymalną kwotę długu czy przedział kwotowy. Istnieje natomiast możliwość zabezpieczenia roszczenia o zapłatę odsetek, mimo, że ich wysokość nie jest jeszcze stronom znana w momencie składania oświadczenia. Takie zabezpieczenie staje się możliwe w przypadku, gdy podamy wysokość stałej stopy procentowej, według które odsetki te zostaną obliczone. Zwrot pożyczki jest najczęściej spotykanym roszczeniem zabezpieczanym w opisany sposób, z uwagi na to, że w chwili składania oświadczenia, znana jest kwota stanowiąca dług. Z kolei odsetki ustalane według zmiennej stopy procentowej mogę być przedmiotem oświadczenia, o którym mowa w art. 777 §1 pkt 5 k.p.c.
2. Akty notarialne unormowane w art. 777 §1 pkt 5 k.p.c.
Przepis ten mówi o akcie notarialnym, w którym dłużnik poddaje się egzekucji co do obowiązku zapłaty sumy pieniężnej do wysokości wprost określonej w akcie albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej. W tym przypadku, oprócz wspomnianych wcześniej elementów, konieczne jest również określenie w akcie notarialnym warunków, których ziszczenie upoważni wierzyciela do przeprowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji oraz terminu, przed upływem którego wierzyciel może wystąpić do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności.
Nie ma tu wymogu podania konkretnej kwoty będącej długiem, wystarczy wskazać kwotę maksymalną, co jest szczególnie atrakcyjne w obrocie profesjonalnym, gdzie często suma ta nie jest jeszcze znana w momencie składania oświadczenia. Ponadto istnieje możliwość uzależnienia wszczęcia egzekucji od ziszczenia się pewnych warunków, np. niedokonania zapłaty w określonym terminie, bezskutecznego wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia. Nie ma tu obowiązku wskazania terminu dokonania zapłaty, lecz należy określić termin, przed upływem którego wierzyciel ma prawo wystąpić z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.
3. Akty notarialne unormowane w art. 777 §1 pkt 6 k.p.c. oraz art. 777 §3 k.p.c.
Nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego z 2004 roku wprowadzono możliwość złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji także przez dłużnika rzeczowego. Regulacja art. 777 §1 pkt 6 k.p.c. oraz art. 777 §3 k.p.c. przewidują odpowiednio złożenie takiego oświadczenia przez właściciela nieruchomości albo wierzyciela wierzytelności obciążonych hipoteką oraz właściciela ruchomości lub prawa obciążonych zastawem lub zastawem rejestrowym.
W postępowaniu klauzulowym sąd nie ma kompetencji do badania, czy zobowiązanie rzeczywiście powstało. Przedmiotem jego ustaleń jest stwierdzenie czy akt notarialny spełnia wymogi formalne określone w poszczególnych przepisach, a także m.in. czy minął termin spełnienia świadczenia, czy ziścił się warunek uprawniający wierzyciela do wszczęcia egzekucji, czy nie minął termin przed upływem którego wierzyciel może wystąpić do sądu o nadanie klauzuli wykonalności. Poza zakresem kognicji sądu pozostają sprawy dotyczące źródła zobowiązania, podstawy prawnej obowiązku. Jeśli np. nie został prawidłowo spełniony warunek lub oświadczenie o poddaniu się egzekucji nie zostało złożone prawidłowo w świetle reguł prawa materialnego, na wady oświadczenia woli dłużnik może się powołać w powództwie opozycyjnym uregulowanym w art. 840 §1 pkt 1 k.p.c. a nie w toku postępowania klauzulowego.
