Definicja i charakter prawny umowy komisu
Umowa komisu uregulowana została przez ustawodawcę w art. 765-773 KC. Jej definicję zawiera art. 765, zgodnie z który przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym. Jest to zatem umowa nazwana, konsensualna (dochodzi ona bowiem do skutku przez samo tylko złożenie zgodnych oświadczeń woli, łac. consensus-porozumienie), dwustronnie zobowiązująca, odpłatna (komitent zobowiązany jest zapłacić komisantowi wynagrodzenie, najczęściej w postaci prowizji) oraz co najmniej jednostronnie handlowa (przyjmujący zlecenie, czyli komisant, musi być przedsiębiorcą). Umowę komisu określa się jako umowę o świadczenie usług w zakresie pośrednictwa handlowego.
Rodzaje komisu
Jak już wyżej wspomniano wyróżnia się na gruncie kodeksowej regulacji umowy komisu dwie jego postacie, a mianowicie komis sprzedaży i komis kupna. W pierwszym przypadku komisant zobowiązuje się względem komitenta do sprzedaży rzeczy ruchomej (przedmiotem umowy nie mogą być zatem nieruchomości czy też papiery wartościowe), przy czym komitent aż do zbycia rzeczy przez komisanta pozostaje jej właścicielem. Inaczej jest w przypadku komisu kupna. W takiej sytuacji komisant staje się właścicielem rzeczy ruchomej, ale jej własność jest obowiązany przenieść na komitenta.
Strony umowy komisu
Stronami umowy komisu są tylko i wyłącznie komisant oraz komitent. Ten pierwszy określany jest także jako przyjmujący zlecenie, drugi jako dający zlecenie. Stroną tej umowy nie jest natomiast osoba trzecia, od której komisant kupuje bądź której sprzedaje rzecz ruchomą. Komisant musi być przedsiębiorcą, nie ma przy tym znaczenia czy jest to osoba fizyczna, prawna czy też jednostka organizacyjna posiadająca zdolność prawną. Komitentem natomiast może być każdy podmiot prawa cywilnego. Przy umowie komisu istotny w pewnych sytuacjach może być fakt, że dla osoby trzeciej, z którą komisant zawiera umowę kupna-sprzedaży, komitent pozostaje nieznany.
W jakiej formie zawrzeć umowę komisu?
Regulacje dotyczące umowy komisu nie przewidują konieczności zawarcia jej w którejś z form szczególnych. Może to być zatem forma dowolna, przy czym zalecić można formę pisemną. Umowa komisu może być zawarta na czas oznaczony bądź nieoznaczony. Do jej zmiany może dojść w każdym czasie za porozumieniem stron. W przypadku, gdy była zawarta na czas nieoznaczony, wówczas można ją wypowiedzieć w dowolnym czasie. Jeżeli strony oznaczyły czas, w którym powinna być wykonana, wówczas z upływem tego terminu umowa wygasa. Skutek taki wywołuje również jej wykonanie, a także śmierć komisanta, chyba że strony zastrzegły co innego.
Prawa i obowiązki stron
Najważniejszym obowiązkiem komisanta jest sprzedaż bądź kupno rzeczy ruchomej na zlecenie komitenta. Komisant obowiązany jest przy tym do wydania komitentowi wszystkiego, co przy wykonywaniu zlecenia dla niego uzyskał, w tym zwłaszcza powinien przelać na niego wierzytelności, które nabył na jego rachunek. Powinien dążyć do kupna rzeczy po najniższej możliwej cenie, natomiast do jej zbycia za cenę najwyższą. Szczegółowo kwestie te reguluje art. 768 KC. Po pierwsze, jeżeli komisant sprzedał oddaną mu do sprzedaży rzecz za cenę niższą od ceny oznaczonej przez komitenta, obowiązany jest zapłacić komitentowi różnicę. Po drugie, jeżeli komisant nabył rzecz za cenę wyższą od ceny oznaczonej przez komitenta, komitent może niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o wykonaniu zlecenia oświadczyć, że nie uznaje czynności za dokonaną na jego rachunek; ważne przy tym jest to, że brak takiego oświadczenia jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na wyższą cenę. Po trzecie, istotne z punktu widzenia interesów komisanta jest to, że komitent nie może żądać zapłacenia różnicy ceny ani odmówić zgody na wyższą cenę, jeżeli zlecenie nie mogło być wykonane po cenie oznaczonej, a zawarcie umowy uchroniło komitenta od szkody. Jeżeli rzecz jest narażona na zepsucie, a nie można czekać na zarządzenie komitenta, komisant jest uprawniony, a gdy tego interes komitenta wymaga – zobowiązany sprzedać rzecz z zachowaniem należytej staranności. O dokonaniu sprzedaży obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie komitenta. Komisant obowiązany jest do sprawowania pieczy nad powierzonym mu mieniem.
Z kolei podstawowym prawem komisanta jest prawo do wynagrodzenia, prowizji. Nabywa on roszczenie o zapłatę prowizji z chwilą, gdy komitent otrzymał rzecz albo cenę. Jeżeli umowa ma być wykonywana częściami, komisant nabywa roszczenie o prowizję w miarę wykonywania umowy. Służy mu także, dla zabezpieczenia roszczeń o prowizję oraz roszczeń o zwrot wydatków i zaliczek udzielonych komitentowi, jak również dla zabezpieczenia wszelkich innych należności wynikłych ze zleceń komisowych, ustawowe prawo zastawu na rzeczach stanowiących przedmiot komisu, dopóki rzeczy te znajdują się u niego lub u osoby, która je dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nimi rozporządzać za pomocą dokumentów.
Prawom i obowiązkom komisanta odpowiadają prawa i obowiązki komitenta, warto wskazać przy tym jeszcze na najważniejszy obowiązek spoczywający na komitencie, a więc zapłaty wynagrodzenia komisantowi.
