Uwagi ogólne
Spółka cywilna to przede wszystkim zobowiązanie, które w dużym stopniu odpowiada innych cechom umów poddanych regulacji Kodeksu cywilnego. Stosownie do art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej, za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności, co wskazuje na to, iż mimo początkowego uznawania spółki cywilnej za uczestnika obrotu gospodarczego, trzeba odejść od uznawania spółki cywilnej za przedsiębiorcę. Jednakże, w ograniczonym zakresie, spółka cywilna posiada osobowość podatkową – art. 15 ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług, czy też art. 13 ustawy z dnia 6 grudnia 2008r. o podatku akcyzowym. Charakterystyczną cechą spółki cywilnej jest zasada niezmienności składu osobowego wspólników tej spółki. Przystąpienie nowego wspólnika do spółki może mieć miejsce tylko poprzez zmianę umowy spółki; wystąpienie ze spółki może się natomiast odbyć poprzez wypowiedzenie przez wspólnika jego udziału. Nie można natomiast przenieść na osobę trzecią swoich uprawnień – udziału w spółce. Zawarcie tego rodzaju umowy powoduje, iż między wspólnikami powstaje specyficzna wspólność łączna („do niepodzielnej ręki”), która obejmuje zarówno wkłady wniesione do spółki, jak i nabyte w trakcie działalności składniki. Utworzony w ten sposób majątek, nie jest majątkiem spółki, a własnością wszystkich wspólników. Jest to majątek odrębny, który nie wchodzi w skład majątków poszczególnych wspólników.
Prowadzenie spraw spółki
Mając na uwadze treść art. 865 § 1 Kodeksu cywilnego „każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki”. Każdy wspólnik może, bez uprzedniej uchwały wspólników, prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników. Natomiast czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty, każdy wspólnik może wykonać bez uprzedniej uchwały wspólników. Prawo wspólnika do prowadzenia spraw spółki może mu zostać odebrane jedynie za jego zgodą, a z ważnych powodów także na mocy orzeczenia sądu. Nawiązując do zasady swobody umów (art. 3531 KC) możliwa jest sytuacja, w której wspólnicy powierzą prowadzenie spraw spółki jednemu ze wspólników, czy też grupie wspólników, a także osobom spoza ich grona.
Zasady reprezentacji
Wspólnik, który dokonuje, w ramach reprezentacji spółki cywilnej, czynności prawnych, działa jako przedstawiciel ustawowy. W braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw (art. 866 KC). Z powyższego wynika, iż mające charakter względnie obowiązujący, zasady reprezentacji, tworzone są poprzez odesłanie do obowiązujących w danej spółce cywilnej. Z brzmienia przepisu wynika, iż wspólnikowi przysługuje prawo samodzielnej reprezentacji spółki, jeżeli dotyczy to czynności nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności oraz to, że wspólnik ma prawo do reprezentowania spółki, jeżeli realizuje czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty. Przez pojęcie „czynności zwykłego zarządu” należy rozumieć takie działania, które zapewniają prawidłowy przebieg w toku normalnej działalności spółki. W przypadku czynności przekraczających zakres czynności zwykłych, a także w przypadku zwykłych czynności spółki wobec których jeden ze wspólników zgłosił sprzeciw, przed podjęciem czynności czynności związanych z reprezentacją spółki konieczne jest podjęcie uchwały wspólników.
Odpowiedzialność za zobowiązania
Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie (art. 864 KC). Znaczy to tyle, iż każdy ze wspólników spółki cywilnej odpowiada za całość długu, a spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalnia pozostałych. Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej jest odpowiedzialnością osobistą, nieograniczoną oraz pierwszorzędną. Odpowiedzialność osobista oznacza, iż wierzyciel może dążyć do zaspokojenia swojego roszczenia z majątku osobistego wspólników spółki cywilnej. Łącząc tę odpowiedzialność z solidarnością, w konsekwencji możemy wyróżnić następujące sytuacje – wierzyciel może sięgnąć do majątku jednego ze wspólników, kilku z nich, a także do majątków wszystkich wspólników w celu zaspokojenia swojego roszczenia. Zaznaczyć należy jednak, iż wspólnikowi, z majątku którego nastąpiło zaspokojenie roszczenia wierzyciela, przysługuje roszczenie regresowe w stosunku do pozostałych wspólników. Co więcej, przepisy Kodeksu cywilnego nie przewidują górnej granicy odpowiedzialności wspólników, a zatem wysokość odpowiedzialności jest zawsze wyznaczana poprzez wysokość zaciągniętych zobowiązań i w stosunku do osób trzecich nie może ulec ograniczeniu. Pierwszorzędność odpowiedzialności oznacza natomiast, iż wierzyciel dążąc do zaspokojenia swojego roszczenia nie musi w pierwszej kolejności zaspokajać go z majątku spółki, a dopiero w sytuacji, gdyby ten majątek nie był wystarczający, dążyć do zaspokojenia z majątku osobistego wspólników (jak to ma miejsce w przypadku odpowiedzialności subsydiarnej).
