Wady oświadczenia woli skutkujące nieważnością testamentu

Wady oświadczenia woli skutkujące nieważnością testamentu

Regulacja art. 945 kodeksu cywilnego

Dyspozycja art. 945 przewiduje 3 rodzaje wad oświadczeń woli skutkujących nieważnością testamentu: 

1. Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

2. Błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem nie sporządziłby testamentu tej treści.

3. Sytuacja, gdy testament sporządzony był pod wpływem groźby.

Ustawodawca przewidział także ograniczenie czasowe. Na powyższe przyczyny nie można powoływać się po upływie 3 lat. Termin ten liczony jest od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności. Przewidziano także drugi termin. W każdym razie nie można powoływać się na powyższe wady, gdy minęło 10 lat od otwarcia spadku. Takie ograniczenie czasowe wynika z faktu, że po upływie tak długich okresów trudno byłoby m.in. przeprowadzić np. postępowanie dowodowe. W regulacji art. 945§2 kodeksu cywilnego ustawodawca zakreślił, że na nieważność mogą powoływać się osoby, które mają w tym interes. Nie dookreślono, że ma być to interes prawny, więc krąg osób został tu zakreślony bardzo szeroko. Będą to przede wszystkim spadkobiercy czy zapisobiercy, ale także, np. wierzyciele spadkowi.

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

Ta wada oświadczeń woli odnosi się zarówno do przeszkód, które mają charakter trwały, jak i do tych, które charakteryzują się okresowością. Okresowe zaburzenia świadomości mogą dotyczyć działania, np. pod wpływem środków odurzających, czy w stanie wysokiej gorączki. Zaburzenia o charakterze trwałym to, np. choroby psychiczne. Ważnym jest podkreślenie, że nawet, gdy osoba jest chora psychicznie może sporządzić ważny testament (np. gdy nie jest ubezwłasnowolniona). Ważnym jest, by w chwili sporządzania testamentu poziom jej świadomości pozwalał jej na swobodne podjęcie decyzji. Jeśli więc w chwili sporządzania testamentu stan zdrowotny pozwala na swobodne i świadome podjęcie decyzji, to nie ma przeszkód, by sporządzić ważny testament. Ocena wystąpienia tej wady oświadczeń woli powinna bowiem przypadać na chwilę sporządzania testamentu.

Sporządzenie testamentu pod wpływem błędu

Ocena, czy testator działał pod wpływem błędu opiera się na tym, czy gdyby nie działał pod jego wpływem sporządziłby testament o tej samej treści. Jeśli błąd uzasadniał przypuszczenie, że gdyby ta wada oświadczeń woli nie występowała, testament o tej treści nie zostałby sporządzony, wystąpi sankcja nieważności. E. Gniewek podkreśla, że ocena ta charakter wyłącznie subiektywny – liczy się więc subiektywne odczucie samego spadkodawcy. Ustawodawca nie określił czego ma dotyczyć błąd (więc w grę wchodzić będzie nie tylko błąd dotyczący treści testamentu). Nie określono także przyczyny powstania błędu. Może być więc to zarówno niewiedza spadkodawcy, ale także wprowadzenie jej w błąd przez osobę trzecią.

Groźba

E. Gniewek tę wadę oświadczeń woli określa jako subiektywne odczucie spadkodawcy, że mógł on czuć obawę, że sporządzenie danych rozporządzeń majątkowych doprowadzi do niekorzystnych następstw zarówno dla niego samego lub innych osób. Ustawodawca nie określił bowiem, że groźba ma dotyczyć spadkodawcy. Może więc dotyczyć innych osób. Nie określił też od kogo groźba ma pochodzić. Może więc pochodzić od potencjalnych spadkobierców, ale także od innych osób.

Sankcja nieważności

W doktrynie istniał spór co do tego, jaki charakter ma wada nieważności, jaką przewidział w omawianym przypadku ustawodawca. Zdecydowana większość przedstawicieli opowiada się za sankcją nieważności bezwzględnej. Wątpliwości wynikają z faktu, że sankcja nieważności bezwzględnej charakteryzuje się możliwością jej przywołania w każdym czasie i może to zrobić każda osoba, która ma w tym interes. Tymczasem ustawodawca wprowadził określone terminy (3 i 10 lat), w których można powoływać się na wady oświadczeń woli. Jednak ratio legis ich wprowadzenia leżało raczej w utrudnieniach o charakterze dowodowym. Dlatego większość przedstawicieli opowiada się właśnie za bezwzględnym charakterem nieważności. Sąd może brać ją pod uwagę z urzędu.

Polecane

Najnowsze