Postawienie zwykłe
Podstawienie zwykłe uregulowane zostało w art. 963 kodeksu cywilnego. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu spadkodawca może powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba, która jest powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy, nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą. Instytucja ta została ustanowiona po to, by uwidocznić swobodę testowania. Spadkodawca może bowiem swobodnie rozporządzać swoim majątkiem. Może także uregulować, kto ma po nim dziedziczyć w sytuacji, gdy inna osoba spadkobiercą być nie może lub nie chce. Przesłanki zastosowania instytucji postawienia zwykłego zostały bowiem ściśle określone. I tak można powołać spadkobiercę testamentowego, gdyby inna osoba powołana:
a)nie chciała być spadkobiercą
lub
b)nie mogła być spadkobiercą.
Pierwsza z sytuacji odnosi się do przypadku, gdy osoba powołana do spadku nie wykazuje woli bycia spadkobiercą. Jest to jej odczucie subiektywne. Jeśli dana osoba spadkobiercą być nie chce, musi dokonać odrzucenia spadku. Ma na to 6 miesięcy od chwili, kiedy dowiedziała się o powołaniu do spadku.
Drugi przypadek dotyczy takich sytuacji, gdy osoba fizyczna nie żyjie w momencie otwarcia spadku lub osoba prawna nie istnieje w chwili otwarcia spadku lub w przypadku ustanowienia fundacji w testamencie i braku jej rejestracji w okresie 2 lat od otwarcia testamentu. Niemożność bycia spadkobiercą obejmuje także przypadki wydziedziczenia lub zostanie uznania osób fizycznych za niegodnych dziedziczenia.
Istotnym jest także zakreślenie zakresu, jaki obejmuje podstawienie zwykłe. Można bowiem powołać jednego substytuta, ale nie ma zastrzeżeń, by było ich kilku. Może dojść także do szczeblowej konstrukcji drabinowej, czyli spadkobierca może ustanowić zastępcę dla zastępcy. Zastępca może być ustanowiony zarówno dla spadkobiercy testamentowego, jak i ustawowego.
Ideę instytucji podstawienia zwykłego w pełni obrazują sposoby, w jakich określa się w literaturze spadkobiercę postawionego. M. Pazdan posługuje się pojęciem „spadkobiercy zapasowego”, natomiast K. Osajda pisze o „spadkobiercy zastępczym”.
Postawienie powiernicze
Podstawienie powiernicze uregulowane zostało w 964 KC. Zgodnie z nim postanowienie testamentu, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie, ma tylko ten skutek, że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą. Jeśli jednak z treści testamentu (lub z okoliczności) wynika, że spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie takie jest nieważne.
Mechanizm działania postawienia powierniczego polega więc na tym, że spadkodawca pozostawia majątek spadkowy innej osobie (A) tylko po to, by ta (A) pozostawiła go innej osobie (B). Takie postanowienie testamentu skutkuje tylko tym, że ta inna osoba (B) będzie spadkobiercą, gdyby (A) nie mogła lub nie chciała być spadkobiercą.
Taka konstrukcja pozwala na to, by testament pozostał ważny. Sankcję nieważności ustawodawca ustanowił tylko, gdyby z treści testamentu lub z okoliczności wynikało, że spadkobierca bez ograniczenia nie byłby powołany.
Podstawienie powiernicze jest więc zakazane w polskim systemie prawnym. Sytuacja, w której spadkodawca mógłby de facto decydować o swoim majątku na kilka pokoleń powodowałaby bardzo skomplikowane problemy prawa spadkowego.
Postawienie zwykłe a powiernicze
Opis podstawienie powierniczego i zwykłego pozwala podkreślić, że są to instytucje od siebie niezależne i odrębne. Służą też innemu celowi. K. Osajda podkreśla odmienną pozycje spadkobierców. Spadkobiercy dochodzący do dziedziczenia przy zastosowaniu podstawienia zwykłego są tak samo traktowani jak ci, którzy dziedziczą w sposób typowy. Przy podstawieniu powierniczym pozycja spadkobiercy zbliżona jest do „prawa użytkowania spadku”.
