Przesłanki odpowiedzialności
Przepis art. 100 k.p. określa obowiązki pracownika. Przepis ten nie jest enumeratywnym wyliczeniem obowiązków pracowniczych. Stanowi on tylko ich przykładowy katalog. Zgodnie z przepisem art. 100 § 2 ptk. 4 pracownik jest zobowiązany m. in. do dbania o dobro zakładu pracy, ochrony jego mienia oraz zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W związku z tym wyróżnia się cztery przesłanki odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Muszą być one spełnione łącznie i kształtują się następująco:
1. pracownik nie wykonał lub nienależycie wykonał swoje obowiązki, a więc jego działanie było bezprawne;
2. powstała szkoda w majątku pracodawcy;
3. działanie bądź zaniechanie pracownika jest zawinione (wina)
4. istnieje normalny związek przyczynowy pomiędzy zawinioną przez pracownika bezprawnością działania lub zaniechania a powstałą szkodą w mieniu pracodawcy (wyt. SN z 29.12.1975 r., V PZP 13/75 i W. Patulski, Pracownicza odpowiedzialność odszkodowawcza, Komentarz, Warszawa 2006, art. 114 k.p., Legalis).
Zakres odpowiedzialności
Zgodnie z przepisem art. 115 k.p. pracownik ponosi tylko odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Oznacza to, że pracownik odpowiada jedynie za normalne następstwa, tj. takie, które przezorny i rozsądny pracownik mógłby przewidzieć jako skutek swego działania lub bezczynności. Normalny związek przyczynowy nie zachodzi bowiem, gdy człowiek przezorny i rozsądny nie może sobie zdać z tego sprawy. Jako przyczynę szkody uwzględnia się tylko takie zdarzenie, które w normalnym, zwykłym, typowym następstwie – zgodnie z doświadczeniem – doprowadza do powstania lub zwiększenia szkody (W. Musialski [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2011, art. 122 k.p., Legalis za M. Piekarski, Pracownicza, s. 14-15). Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty. Rzeczywista strata nie obejmuje spodziewanych korzyści, które pracodawca mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (A. Świątkowski, Kodeks pracy, Komentarz, Warszawa 2010, art. 115 k.p., Legalis). W odróżnieniu bowiem od odszkodowania cywilnego, które obejmuje stratę i utracony zysk osiągalny w razie niewyrządzenia szkody (art. 361 § 2 k.c.), pracownicze odszkodowanie w razie nieumyślnego wyrządzenia szkody nie przekracza wartości tego, co pracodawca posiadał i czego został pozbawiony z nieumyślnej winy pracownika (wyrok SN z 11.4.1975 r., I PR 291/74).
Od tej zasady jest jednak wyjątek. Zakres szkody obejmuje zarówno rzeczywisty uszczerbek w majątku pracodawcy jak i utracone korzyści w przypadku wyrządzenia pracodawcy szkody z winy umyślnej (W. Musialski [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2011, art. 122 k.p., Legalis).
Ciężar dowodu
To na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia przesłanek odpowiedzialności pracownika zgodnie z przepisem art. 115 k.p. To pracodawca więc zobowiązany jest do wykazania, że zachodzą następujące przesłanki: niewykonanie bądź nienależyte wykonanie obowiązków, szkoda w majątku pracodawcy, wina, normalny związek przyczynowy między zawinionym działaniem lub zaniechaniem a powstałą szkodą. W myśl art. 471 k.c. pracownik jest obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania ciążących na nim obowiązków dopiero wówczas, gdy zakład pracy zapewnił mu warunki niezbędne dla prawidłowego wykonania tych obowiązków. Ciężar dowodu spoczywa na zakładzie pracy (art. 6 k.c.) i nie zwalnia z niego przysługująca w myśl art. 471 k.c. pracownikowi obrona, iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków jest następstwem okoliczności, za które on nie odpowiada (wyr. SN z 24.9.1971 r., II PR 197/71). Pracownik jest obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania ciążących na nim obowiązków dopiero wówczas, gdy pracodawca zapewnił mu warunki niezbędne do prawidłowego wykonywania tych obowiązków (A. Świątkowski, Kodeks pracy, Komentarz, Warszawa 2010, art. 115 k.p., Legalis). Jeśli pracodawca nie wykaże, w sposób wystarczający, wszystkich omówionych wyżej przesłanek, składających się na zakres odpowiedzialności odszkodowawczej danego pracownika, to odpada obowiązek naprawienia szkody i w razie sporu sądowego powództwo pracodawcy zostanie oddalone (W. Patulski, Pracownicza odpowiedzialność odszkodowawcza, Komentarz, Warszawa 2006, art. 116 k.p., Legalis).
Wysokość odszkodowania
Zgodnie z przepisem art. 119 k.p. odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Jednakże regulacja ta dotyczy tyko i wyłącznie wypadku wyrządzenia szkody z winy nieumyślnej. W przypadku gdy pracownik przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych jednym nieumyślnym działaniem wyrządził szkodę pracodawcy i osobom trzecim, łączna suma odszkodowania należnego pracodawcy z mocy art. 114 k.p. i 120 § 2 k.p. nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika (uchw. SN z 8.10.1975 r., IV PZP 8/75). Jednakże w przypadku, gdy pracownik wyrządził szkodę z winy umyślnej to zastosowanie ma przepis art. 122 k.p. stanowiący, że pracownik który wyrządził szkodę z winy umyślnej, zobowiązany jest do jej naprawienia w pełnej wysokości a więc nawet ponad kwotę trzymiesięcznego wynagrodzenia. Przykładem działania umyślnego pracownika jest: samowolne rozdysponowanie pieniędzmi otrzymanymi do rozliczenia, sprzedaż towarów czy usług poniżej ustalonej ceny, wyrządzenie szkody w stanie nietrzeźwości (W. Musialski [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2011, art. 122 k.p., Legalis).
