Sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej
Art. 589 k.c. pozwala sprzedawcy zastrzec własność rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny. Reguła interpretacyjna zawarta w tym artykule nakazuje uznać w razie wątpliwości, że własność zostanie przeniesiona pod warunkiem zawieszającym. Przepis ten znajduje zastosowanie w szczególności w obrocie profesjonalnym, gdzie w przypadku zawierania umów z wysokimi świadczeniami pieniężnymi można się za pomocą dodatkowego postanowienia umownego zabezpieczyć przed niewypłacalnością dłużnika. Ryzyko takie istnieje również w przypadku sprzedaży konsumenckiej, jednak w zdecydowanej liczbie przypadków nie jest ono tak niebezpieczne dla sprzedającego. Własność rzeczy zastrzegana jest przez sprzedawcę często w przypadku sprzedaży na raty, kiedy to wraz ze spłatą ostatniej raty własność przechodzi na kupującego.
Ten szczególny rodzaj sprzedaży może być stosowany jedynie do rzeczy ruchomych. Stanowi o tym art. 589 k.c. ponadto art. 157 k.c. wyklucza przeniesienie własności nieruchomości pod warunkiem: „§ 1.Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.” Ustawodawca podzielił rzeczy na oznaczone co do tożsamości i co do gatunku. Podział ten jest istotny z uwagi na to, że własność rzeczy oznaczonych co do tożsamości przechodzi na nabywcę wraz z zawarciem umowy sprzedaży. W przypadku zaś rzeczy oznaczonych co do gatunku własność przechodzi na nabywcę wraz z przeniesieniem posiadania. Strony mogą przejście własności uregulować odmiennie między innymi zastrzegając, że przejdzie ona na kupującego wraz z uiszczeniem ceny. Nie wyklucza to przekazania rzeczy kupującemu, który wówczas do czasu ziszczenia się warunku jest posiadaczem zależnym. Oczywiście o wiele bezpieczniejszym rozwiązaniem dla sprzedawcy jest niewydanie rzeczy kupującemu. W tym jednak przypadku zastrzeżenie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku byłoby bezprzedmiotowe, gdyż ich własność przechodzi na nabywcę wraz z chwilą przeniesienia posiadania.
W razie wątpliwości oraz gdy strony tak wyraźnie postanowią własność przechodzi na nabywcę pod warunkiem zawieszającym, którym jest zaplata ceny danej rzeczy. Należy więc stosować przepisy dotyczące warunku (art. 89- 94 k.c.). Ponadto, gdy sprzedający pomiędzy zawarciem umowy sprzedaży, a ziszczeniem się warunku posiadając rzecz rozporządzi nią, kupujący może w określonych przypadkach żądać uznania tej umowy wobec niego za bezskuteczną na podstawie art. 59 k.c., który stanowi: „W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.”. W umowie sprzedaży może być określony termin, do którego sprzedawca oczekuje uiszczenia ceny rzeczy. SN w wyroku z 21 stycznia 1999 r., ( I CKN 955/97, OSNC 1999, Nr 10, poz. 169) stwierdził: „W razie zastrzeżenia własności sprzedanej rzeczy, kupujący, któremu rzecz została wydana, traci uprawnienie do posiadania rzeczy już wskutek zwłoki w zapłacie ceny. Jeżeli sprzedawca wystąpił na drogę sądową o zapłatę ceny, nie może następnie domagać się wydania mu sprzedanej rzeczy z powołaniem się na zastrzeżenie własności.”
W art. 590 k.c. ustawodawca określił formę w jakiej powinno być stwierdzone zastrzeżenie własności w przypadku wydania rzeczy kupującemu. Art. 590 k.c.: „§ 1. Jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną.” Ustanawiając ten przepis ustawodawca kierował się pewnością obrotu gospodarczego, wszak najczęściej ten kto posiada rzecz jest również jej właścicielem. Tak więc zastrzeżenie własności powinno zostać stwierdzone na piśmie dla celów dowodowych. Jeżeli sprzedawca chce zabezpieczyć się względem wierzycieli kupującego zastrzeżenie musi być stwierdzone pismem z datą pewną ( o dacie pewnej- art. 81 k.c.). W przypadku jego braku wierzyciele kupującego mogą zaspokoić swoje roszczenia również z rzeczy wydanej mu przez sprzedawce. Sprzedawca nie jest zaś w stanie skutecznie wykazać, że rzecz nie należy do majątku kupującego. Art. 590 k.c. dotyczy oczywiście ram czasowych pomiędzy zawarciem umowy i wydaniem rzeczy, a uiszczeniem ceny kupna.
W przypadku gdy warunek się nie ziści, co ma miejsce gdy kupujący nie uiści ceny w oznaczonym terminie, rzecz powinna być zwrócona, zaś sprzedający może żądać odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy (art. 591 k.c.). Zgodnie z regułą, w myśl której z chwilą wydania rzeczy (czyli przeniesienia posiadania, a nie własności) przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy, kupujący odpowiada również za jej przypadkowe zniszczenie, uszkodzenie, a także za utratę spowodowaną przez kradzież. Art. 591 k.c. ma zastosowanie jedynie w przypadku wydania rzeczy kupującemu. Ma on charakter dyspozytywny, strony mogą inaczej uregulować swoją sytuację. Art. 591 k.c. nie wyklucza stosowania przepisów dotyczących odpowiedzialności kontraktowej ( art. 471 i następne k.c.) jeżeli zostaną spełnione jej przesłanki.
Sprzedaż na próbę
Art. 592. § 1. Sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego poczytuje się w razie wątpliwości za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry. W braku oznaczenia w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy sprzedawca może wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin.
§ 2. Jeżeli kupujący rzecz odebrał i nie złożył oświadczenia przed upływem umówionego przez strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał przedmiot sprzedaży za dobry.
Jednym z ekonomicznych celów tej instytucji jest niewątpliwie możliwość, za pomocą konkurencyjnej oferty, zdobycie większej ilości klientów niż konkurencja. Wszak regulacja, w której umowa wywiera skutki dopiero gdy klient sprawdzi daną rzecz i oceni ją jako przydatną i dobrą dla siebie jest niezwykle korzystna dla kupującego, a co za tym idzie daje sprzedawcy stosującemu taki typ sprzedaży przewagę na rynku, gdzie jego oferta może być lepsza od ofert pozostałych podmiotów występujących na rynku.
W umowie można wyznaczyć termin, w którym kupujący ma czas na ocenienie czy rzecz mu się przyda. Jeżeli nie został on oznaczony w umowie, robi to sprzedawca. Należy przyjąć, że kupujący może wyrazić swoją opinię o przedmiocie także w sposób dorozumiany. Uznanie przedmiotu za dobry i tym samym ziszczenie warunku powoduje, że umowa zawarta wcześniej staje się skuteczna. Artykuł nie wymaga od kupującego uzasadnienia tego, że rzecz jest dla niego dobra albo nie. Artykuł ma charakter dyspozytywny.
Bibliografia:
-„Kodeks cywilny Tom II Komentarz do art. 450-1088” pod red. K. Pietrzykowskiego
-„Komentarz do kodeksu cywilnego księga trzecia tom II” Gerard Bieniek, Helena Ciepła, Stanisław Dmowski, Jacek Gudowski, Krzysztof Kołakowski, Marek Sychowicz, Tadeusz Wiśniewski, Czesława Żuławska wyd.LexisNexis
-„Kodeks cywilny Komentarz” pod red. E. Gniewka wyd. C.H. BECK
