Zgodnie z teorią podziału nowoczesnego państwa na sektory, obok sektora publicznego i rynkowego wyróżniamy jeszcze jeden – organizacji obywatelskich o charakterze non-profit, które z własnej inicjatywy działają na rzecz wybranego interesu publicznego (pro publico bono). Wśród tego typu organizacji możemy wymienić stowarzyszenia, które zgodnie ze słownikową definicją, są dobrowolnymi związkami grupy osób zorganizowanych dla wspólnego działania i realizacji wspólnych zamierzeń. Podstawą prawną działania stowarzyszeń jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989r. Prawo o stowarzyszeniach, która zastąpiła rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 października 1932r. które zawierało regulacje nieprzystające do dokonujących się zmian ustrojowych.
Podstawowe informacje o stowarzyszeniach.
Legalna definicja stowarzyszenia zawarta w art. 2 ust. 1 ustawy, charakteryzuje stowarzyszenie jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie, któremu przyświecają cele niezarobkowe. Dobrowolność stowarzyszania oznacza brak prawnego przymusu zakładania i przynależności do stowarzyszeń, z czym wiąże się ujęty wprost w art. 6 ust. 1 ustawy zakaz bezwzględnego posłuszeństwa członków stowarzyszenia wobec jego władz. Samorządność to swoboda kształtowania struktury organizacyjnej, kryteriów członkostwa czy wyznaczania sobie zadań. Wymóg trwałości pozwala z kolei na kwalifikację stowarzyszeń jako organizacji realizujących zadania długoterminowe. Cel działalności mający charakter niezarobkowy jest elementem, który w sposób najbardziej wyraźny odróżnia stowarzyszenia od innych organizacji regulowanych przez prawo handlowe czy cywilne. Fakt, iż stowarzyszenie jest jest zrzeszeniem o charakterze niezarobkowym nie pozostaje jednak w sprzeczności z możliwością prowadzenia przez stowarzyszenia działalności gospodarczej przynoszącej zyski. Wymóg ten oznacza, że ewentualne zyski muszą być przekazywane na realizację celów statutowych, nie natomiast dzielone między członków stowarzyszenia.
Przedmiot ustawy – Prawo o stowarzyszeniach.
Prawo o stowarzyszeniach zajmuje się aspektami formalnymi i organizacyjnymi powstawania i funkcjonowania stowarzyszeń, nie natomiast uprawnieniami jakie one posiadają. Należy zwrócić uwagę na ujęcie możliwości działania jednostki jako jej wolności, a nie prawa, przez co rozumieć należy, że przepisy prawa stanowić mogą jedynie granice, nie natomiast podstawy działania jednostek. Podkreśla to także Sąd Najwyższy, który w jednym ze swoich orzeczeń stwierdził, iż „sąd rozpatrując sprawę o rejestrację stowarzyszenia, nie ocenia celowości jego utworzenia”. Zgodnie z ustawowym ujęciem wolności zrzeszania się jakie przedstawia art. 6 ust. 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach „nikogo nie można zmuszać do udziału w stowarzyszeniach lub ograniczać jego prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia”, a także „nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim”.
Osoby uprawnione do korzystania z wolności zrzeszania się.
Ustawa reguluje wolność zrzeszania się obywateli – mających pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionych praw publicznych, a w pewnym zakresie także i cudzoziemców, którym według ustawy z dnia13 czerwca 2003r. jest „każda osoba fizyczna nieposiadająca obywatelstwa polskiego”, czyli zarówno obywatele innych państw, ale także i apatrydzi. Nie dopuszcza się jednocześnie możliwości stowarzyszeń łączących osoby fizyczne i prawne, co potwierdził w postanowieniu z dnia 5 mają 1994r. Sąd Apelacyjny w Warszawie stanowiąc, iż „ustawa nie przewiduje formy stowarzyszenia mieszanego, stowarzyszającego jako członków zwyczajnych osoby fizyczne i osoby prawne”.
