Przesłanki
Zaznaczyć należy, iż potrącenie nie jest dopuszczalne w wypadku każdego stosunku prawnego. Żeby je zastosować muszą zostać spełnione cztery przesłanki:
1) Obie strony stosunku prawnego muszą być jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami. Oznacza to, iż dłużnik nie jest uprawniony do potrącenia względem wierzyciela wierzytelności osoby trzeciej.
2) Druga przesłanka zastosowania potrącenia mówi o przedmiocie świadczeń. Zgodnie z art. 498§1 przedmiotem obu wierzytelności muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku
3) Analizując dalej treść przytoczonego art. 498§1 wnioskujemy, iż obie wierzytelności muszą być wymagalne.
4) Ostatecznie wierzytelność osoby, która składa jednostronne oświadczenie woli o potrąceniu musi być zaskarżalna. Przesłanka ta wynika bezpośrednio z egzekucyjnego charakteru potrącenia. Wierzytelności niezaskarżalne nie podlegają egzekucji co za tym idzie nie mogą ulec potrąceniu. Osoba, której przysługuje zaskarżalna wierzytelność może potrącić ją z wierzytelnością niezaskarżalną, skierowaną przeciwko niemu, ponieważ nie narusza tym interesu drugiej strony.
Skutki dokonania potrącenia
W wypadku wystąpienia wyżej wymienionych przesłanek następuje skutek w postaci przyznania stronom prawa do dokonania jednostronnego oświadczenia woli o potrąceniu. Takie oświadczenie woli składa się w dowolnej formie, co oznacza, że może być również złożone jako zarzut w trakcie postępowania sądowego. Niedopuszczalne jest złożenie oświadczenia z zastrzeżeniem terminu. Jest ono również nieodwołalne. Oświadczenie woli wywołuje skutki z mocą wsteczną, czyli od momentu kiedy potrącenie stało się dopuszczalne w skutek wystąpienia wszystkich czterech przesłanek. W skutek dokonania potrącenia umorzeniu ulegają obie wierzytelności, do wysokości wierzytelności niższej.
Wyłączenia ustawowe
Czasem ustawa nie zezwala na dokonanie potrącenia ze względów społecznych, które wymagają aby wierzyciel otrzymał od dłużnika realne świadczenie. Do takich wierzytelności należą:
1) Ze względu na egzekucyjny charakter instytucji, potrąceniu nie ulegają wierzytelności nie podlegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym.
2) Roszczenia alimentacyjne, renty, roszenia z tytułu dożywocia, czyli wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania.
3) Wierzytelności powstałe w skutek dokonania czynów niedozwolonych.
4) Inne wyłączone przez przepisy szczególne.
W temacie wyłączeń ustawowych należy zwrócić uwagę, iż osoby chronione przez te wyłączenia np. te osoby, którym przysługują wierzytelności o dostarczenie środków alimentacyjnych mają uprawnienie do przedstawienia ich do potrącenia, co za tym idzie do umorzenia swojego długu w stosunku do wierzyciela.
