Konstrukcja umownego prawa odstąpienia

Konstrukcja umownego prawa odstąpienia

Wprowadzenie do umowy zastrzeżenia, że jedna lub obie strony stosunku zobowiązaniowego mają prawo za pomocą jednostronnego działania odstąpić od zawartej umowy bardzo osłabia więź obligacyjną. Potrzeba zawarcia w postanowieniach umowy kontraktowego prawa odstąpienia wynika bardzo często z konieczności ochrony interesów jednej ze stron, zmiany okoliczności zawarcia umowy czy pojawiających się trudności w wykonaniu umowy.

Ponadto w obrocie gospodarczym bardzo często zdarza się tak, że podmiot który zawarł umowę z prawem odstąpienia prowadzi też negocjacje z innymi potencjalnymi kontrahentami. Umieszczenie w umowie postanowienia o odstąpieniu umożliwia mu wybór najkorzystniejszej z ofert a tym samym zakończenie stosunku obligacyjnego zawartego wcześniej.

Elementy odstąpienia od umowy

Strony zawierając klauzulę odstąpienia od umowy muszą pamiętać o umieszczeniu podstawowych jej elementów do których należy zaliczyć: określenie strony lub stron stosunku zobowiązaniowego, której przysługuje prawo odstąpienia a także wskazanie terminu po upływie którego prawo odstąpienia wygasa. Art. 395 § 1 zd. 1 Kodeksu Cywilnego, który określa istotne elementy prawa odstąpienia ma charakter ius cogentis, dlatego zaniechanie przez strony oznaczenia terminu w którym prawo to wygasa jest niedopuszczalne. Brak omawianego elementu skutkuje nieważnością zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia na podstawie art. 58 § 3 Kodeksu Cywilnego. Zasadność wprowadzenia wymogu określania terminu przed nadejściem którego prawo odstąpienia ma być wykonane niweluje stan niepewności co do dalszego bytu stosunku zobowiązaniowego. Termin wskazany w art. 395 § 1 zd. 1 Kodeksu Cywilnego jest terminem końcowym i zarazem zawitym do wykonania wskazanego w umowie uprawnienia.

Termin ten może być określony w ten sposób, że strony decydują się na wskazanie konkretnej daty kalendarzowej, lub ustalają termin który uzależniony jest od zdarzenia przyszłego, pewnego ale niedającego się jednoznacznie umiejscowić w czasie.

Nie jest dopuszczalne określanie terminu w oparciu o zdarzenie przyszłe, niedające się precyzyjnie umiejscowić w czasie i którego wystąpienie nie jest według rozsądnych, obiektywnych oczekiwań niewątpliwe.

Nie należy zapominać, że kontraktowa klauzula odstąpienia od umowy może zawierać też inne, fakultatywne elementy takie jak np. określenie przesłanek odstąpienia, odstępne, czy uzyskanie zgody osoby trzeciej na odstąpienie. Problemem, który bardzo często pojawia się w praktyce jest fakt, że określenia warunkujące prawo odstąpienia od umowy są niedookreślone i nieprecyzyjne jak np. niewykonanie podstawowych obowiązków umownych czy istotne naruszenie umowy.

Cechy konstytutywne kontraktowego odstąpienia od umowy

Zastrzeżenie umownego prawa odstąpienie ma charakter konsensualny. W doktrynie pojawił się problem kwalifikowania omawianej instytucji jako zastrzeżenia warunku rozwiązującego. Nie należy zgadzać się z poglądem że są to zjawiska w zupełności zbieżne, owszem posiadają one zbliżone funkcje jednak różnią się swoją strukturą jurydyczną a także skutkami. Wykonanie prawa odstąpienia od umowy uchyla skutek obligacyjny zawartej umowy zaś spełnienie warunku rozwiązującego niweczy również skutek rozporządzający. Co ważne w razie gdy strony skorzystają z umownego prawa odstąpienia skutki umowy zostaną zniesione ex tunc, a w przypadku zastosowania warunku rozwiązującego skutki następują ex nunc. Zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia może nastąpić w dowolnej formie. Kodeks Cywilny nie przewiduje żadnej szczególnej formy do tego typu czynności.

Jednak należy mieć na uwadze, że jeżeli do zawarcia głównej umowy wymagana jest forma pisemna albo inna forma szczególna zastrzeżenie kontraktowego prawa odstąpienia powinno nastąpić również w tej formie. Jeżeli umowa główna okaże się bezwzględnie nieważna lub będzie obarczona innego rodzaju wadliwością umowne odstąpienie „dzieli los” wadliwej umowy.

Klauzula legis commissoriae

Artykuł 492 Kodeksu Cywilnego przewiduje przyznanie stronie prawa odstąpienia od umowy wzajemnej w wypadku niewykonania przez drugą stronę zobowiązania w ściśle określonym terminie. Uprawnienie jednej ze stron stosunku zobowiązaniowego powinno być wskazane w sposób wyraźny.

Co ważne odstąpienie od umowy na podstawie klauzuli legis commissoriae możliwe jest bez wyznaczania osobie zwlekającej z wykonaniem zobowiązania dodatkowego terminu spełnienia świadczenia.

Polecane

Najnowsze