Factoring polega na nabyciu przez podmiot zajmującym się zawodowo świadczeniem usług factoringowych, zwany faktorem (najczęściej są to wyodrębnione wewnętrznie jednostki banków oraz przedsiębiorcy, których factoring jest jedynym przedmiotem działalności), określonych wierzytelności przysługujących przedsiębiorcy z umów sprzedaży, dostawy lub z tytułu usługi (z wyjątkiem sytuacji, gdy przedmiotem tych umów są towary lub usługi przeznaczone do użytku osobistego lub rodzinnego z przeznaczeniem do prowadzenia gospodarstwa domowego dłużnika), w zamian za kwotę będącą ekwiwalentem wierzytelności, pomniejszoną o prowizję faktora.
Charakter prawny
Umowa factoringu w świetle prawa polskiego jest umową nienazwaną, tzn. nieregulowaną ściśle przepisami prawa, konsensualną, czyli dochodzącą do skutku już poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez jej strony (nie jest zatem konieczne żadne wręczenie rzeczy lub innego przedmiotu materialnego), wzajemną (każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia na rzecz drugiej strony, przy czym świadczenia te uważane są za ekwiwalentne) i odpłatną (co oznacza , że każda ze stron uzyskuje korzyść majątkową). Łączy ona w sobie cechy różnych umów stypizowanych w Kodeksie Cywilnym. Zwłaszcza chodzi o umowę cesji wierzytelności (art. 509-516 KC) oraz umowy zlecenia (art. 734 i następne KC). Zastosowanie znajdą także przepisy KC dotyczące np. czynności prawnych (art. 56 i następne) lub swobody zawierania umów (art. 3531).
Prawa i obowiązki stron
W przypadku nieustalenia przez strony odmiennego terminu, wierzytelność przechodzi na faktora z chwilą zawarcia umowy factoringu, chyba że chodzi o wierzytelności przyszłe lub w sytuacji, gdy przedmiotem umowy jest tylko zobowiązanie się do przedstawienia faktorowi wierzytelności z pozostawieniem faktorowi swobody co do jej nabycia lub nie. Wraz z przejściem wierzytelności następuje także przeniesienie na faktora wszystkich praw z nią związanych. Zawarcie tej umowy nie jest zależne od zgody dłużnika lub od zawiadomienia go o tym fakcie. Ważną kwestią jest to, że na przedsiębiorcy ciąży odpowiedzialność za istnienie wierzytelności, będącej przedmiotem umowy factoringu. Jakkolwiek podstawowym przedmiotem umowy factoringu jest przelew wierzytelności, tak w jej ramach faktor zobowiązuje się również do określonych czynności dodatkowych, niebędących już w bezpośrednim związku z samą cesją. Najczęściej są to (podaję za A.Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2009, s.993):
1) ściąganie od dłużników należności z tytułu umowy factoringu,
2) okresowe badanie sytuacji ekonomicznej dłużników,
3) prowadzenie ksiąg handlowych i rachunkowych,
4) badanie rynku na rzecz przedsiębiorcy,
5) działalność reklamową,
6) składowanie towarów przedsiębiorcy i dokonywanie ich segregacji,
7) doradztwo prawne i ekonomiczne,
8) udzielanie pożyczek i kredytów.
Ta usługowa cecha factoringu jest główną cechą odróżniających omawianą umowę od stypizowanej w Kodeksie Cywilnym cesji wierzytelności.
Jak już wspomniano nie ma obowiązku zawiadomienia dłużnika o zawarciu umowy factoringu. Jednakże w związku z tym, że jeżeli dłużnik nie zostanie o niej zawiadomiony, a spełni świadczenie do rąk przedsiębiorcy, to zobowiązanie wygaśnie, faktor nie mógłby w takiej sytuacji dochodzić od niego swoich praw. Dlatego zasadą jest, że faktorant ma obowiązek dokonać zawiadomienia dłużnika o niej na piśmie. Nie ma oczywiście przeszkód by zobowiązany do tego był faktor. Ponadto na przedsiębiorcy mogą ciążyć innego obowiązki, takie jak dokonywanie opłat z tytułu oprocentowania, marży czy też prowizji czy też zawiadamianie faktora o zawieranych przez przedsiębiorcę umowach sprzedaży, dostawy czy usługi.
Rodzaje factoringu
Wyróżnia się dwa główne rodzaje factoringu: właściwy i niewłaściwy. Zasadnicza różnica między nimi dotyczy kwestii przejęcia ryzyka wypłacalności dłużnika przez faktora. Ma to miejsce tylko w przypadku factoringu właściwego. W takiej sytuacji ryzyko to przestaje być związane z osobą przedsiębiorcy i przechodzi na faktora. Factoring właściwy pełni zatem także funkcję del credere. W ten sposób przedsiębiorca zabezpiecza się przed nieściągalnością należności z tytułu zawieranych transakcji. W factoringu niewłaściwym natomiast ryzyko wypłacalności dłużnika po zawarciu umowy factoringu nadal obciąża przedsiębiorcę. Skutkiem tego jest to, że w przypadku niewypłacalności dłużnika wierzytelność powraca do przedsiębiorcy i to on będzie dochodził roszczeń i ich egzekucji od swojego kontrahenta, z którym zawarł umowę objętą factoringiem. W praktyce często umowy factoringowe mają charakter mieszany, tzn. że faktor przejmuje na siebie odpowiedzialność do ustalonej kwotowa górnej granicy za wypłacalność dłużnika lub też część wierzytelności objęta jest factoringiem właściwym, a pozostałe – niewłaściwym.