Definicja i charakter prawny umowy przewozu
Definicja umowy przewozu została zawarta w art. 774 KC. Zgodnie z nią przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Jest to umowa o świadczenie usług, przy czym jej celem jest dowiezienie osób, rzeczy lub zwierząt do miejsca docelowego, a nie sam przewóz. Tworzy więc ona zobowiązanie rezultatu. Strony zawierając tę umowę muszą określić przedmiot przewozu, trasę, a także wynagrodzenie należne przewoźnikowi. Jest to zatem umowa odpłatna, wzajemna, dwustronnie zobowiązująca, co najmniej jednostronnie handlowa (przewoźnik musi być przedsiębiorcą). Dochodzi ona do skutku w momencie złożenia zgodnych oświadczeń woli, jest to więc umowa konsensualna. Można ją zawrzeć w dowolnej formie.
Przewóz osób
Kodeks cywilny zawiera odmienne regulacje ze względu na przedmiot przewozu. Wyróżnia się przewóz osób oraz przewóz rzeczy. Art. 776 KC stanowi, że w przypadku przewozu osób przewoźnik obowiązany jest do zapewnienia podróżnym odpowiadających rodzajowi transportu warunków bezpieczeństwa i higieny oraz takich wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne. Kodeks reguluje również odpowiedzialność przewoźnika za bagaż, który podróżny ze sobą przewozi. Przedsiębiorca, który zawarł umowę przewozu, odpowiada w takiej sytuacji za powstałe szkody tylko wtedy, gdy wynikły one z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. Odmiennie od tego uregulowana została odpowiedzialność za bagaż powierzony przewoźnikowi. Odpowiada on wówczas według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy, o których szerzej będzie mowa w odrębnym artykule. Ustawodawca ustanowił w art. 778 termin przedawnienia roszczeń wynikających z umowy przewozu osób. Mogą być one dochodzone w ciągu roku od dnia wykonania przewozu, a jeżeli do przewozu nie doszło-roszczenia przedawniają się z upływem roku od dnia, kiedy miał być on wykonany.
Przewóz rzeczy. Prawa i obowiązki stron.
Przewozowi rzeczy została poświęcona znaczna część przepisów Tytułu XXV Kodeksu. Określone są w nim obowiązki wysyłającego, do których należą: podanie przewoźnikowi swojego adresu oraz adresu odbiorcy, miejsca przeznaczenia, oznaczenie przesyłki według rodzaju, ilości, sposobu opakowania, podanie wartości rzeczy szczególnie cennych, wydanie na żądanie przewoźnika listu przewozowego zawierającego wyżej wymienione informacje oraz wszelkie inne postanowienia umowy. Jeżeli stan zewnętrzny przesyłki lub jej opakowanie nie są odpowiednie dla danego rodzaju przewozu, przewoźnik może żądać, aby wysyłający złożył pisemne oświadczenie co do stanu przesyłki, a w wypadku rażących braków odmówić przewozu. Ponadto wysyłający powinien dać przewoźnikowi wszelkie dokumenty potrzebne ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne. Z kolei do obowiązków przewoźnika należą: wydanie odpisu listu przewozowego albo innego poświadczenia przyjęcia przesyłki do przewozu, jeżeli wysyłający tego żąda, niezwłoczne zawiadomienie odbiorcy o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia, zawiadomienie wysyłającego niezwłocznie o tym, że odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki lub z innego powodu nie można mu jej doręczyć. Jeżeli wysyłający nie nadeśle w odpowiednim czasie wskazówek, powinien on oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę.
Prawem przewoźnika jest możliwość odmówienia przewozu, gdy stan przesyłki na to nie pozwala. Brak zastrzeżeń z jego strony co do stanu zewnętrznego przesyłki lub jej opakowania rodzi domniemanie, że w chwili przyjęcia znajdowała się ona w należytym stanie. Dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, a zwłaszcza przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów. Ponadto przewoźnik może sprzedać rzecz narażoną na zepsucie lub na której przechowanie nie otrzymał pokrycia kosztów. Może również oddać przesyłkę do przewozu innemu przewoźnikowi na całą przestrzeń przewozu lub jej część, w takiej sytuacji ponosi odpowiedzialność za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne.
Prawem wysyłającego jest możliwość odstąpienia od umowy, jeżeli rozpoczęcie lub dokonanie przewozu doznaje czasowej przeszkody wskutek okoliczności dotyczącej przewoźnika, przy czym powinien dać przewoźnikowi odpowiednią do dokonanej części przewozu część wynagrodzenia, odejmując to, co przewoźnik na tym zaoszczędził. Jednakże może dochodzić naprawienia szkody, jeśli przeszkoda była następstwem okoliczności, za które przewoźnik ponosi odpowiedzialność.
Jakkolwiek odbiorca nie jest stroną umowy przewozu, tak może się nią stać z momentem nadejścia przesyłki do miejsca przeznaczenia-może wówczas w imieniu własnym wykonać wszelkie prawa wynikające z tej umowy, w szczególności może żądać wydania przesyłki i listu przewozowego, jeżeli jednocześnie wykona zobowiązania wynikające z umowy przewozu: z chwilą przyjęcia przesyłki i listu przewozowego zobowiązuje się do zapłaty oznaczonych w liście przewozowym należności przewoźnika.
