Ustanowienie wykonawcy testamentu
Spadkodawca może w treści testamentu zawrzeć ustanowienie wykonawcy jego ostatniej woli. Ma przy tym pełną dowolność w wyborze, nie ma przeszkód w powołaniu do pełnienia tej funkcji jednego ze spadko- czy zapisobierców.
Dotychczasowa norma prawna dopuszczała ustanowienie jednego wykonawcy testamentu. Obecnie, zgodnie z treścią art. 986 KC spadkodawca może ustanowić także kilku wykonawców swojej ostatniej woli. Pozostał wymóg pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc ukończenia 18 roku życia (art. 11 KC). Jeżeli osoba powołana do pełnienia funkcji wykonawcy testamentu nie chce przyjąć tego obowiązku, powinna złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem. Może tego dokonać na dwa sposoby:
1. Ustnie do protokołu, lub
2. W piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym
Pełnomocnictwo do złożenia powyższego oświadczenia powinno być złożone w piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Nowością, wchodząca w życie wraz z nowelizacją, 23 października 2011 r., jest dołączanie do zaświadczenia wydawanego wykonawcy testamentu również jego praw i obowiązków, o ile te zostały określone przez spadkodawcę. Dokument ten może wydać sąd spadku –tj. sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce ustalić się nie da, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część- i notariusz.
Nowy artykuł 990 Kodeksu dopuszcza ustanowienie wykonawcy testamentu mającego sprawować zarząd przedmiotem zapisu windykacyjnego, o ile został taki przez spadkodawcę ustanowiony.
Uprawnienia wykonawcy testamentu
Osoba ustanowiona przez spadkodawcę wykonawcą jego ostatniej woli jest uprawniona- razem ze spadkobiercami i opcjonalnie organem państwowym- do żądania wykonania polecenia określonego w testamencie, o ile jego realizacja nie stanowi wyłącznie korzyści osoby nim obciążonej.
Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach o długi spadkowe, a także w kwestiach wynikających z zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem, jak również w sprawach o prawa należące do spadku.
Obowiązki wykonawcy
W braku odmiennych wskazań spadkodawcy, wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą, a w każdym razie niezwłocznie po dokonaniu działu spadku. Konkretyzację tych obowiązków stanowi wykonanie zapisów i poleceń ustanowionych w testamencie.
W związku z wprowadzeniem do Kodeksu Cywilnego regulacji dotyczącej zapisu windykacyjnego, na wykonawcę testamentu został nałożony obowiązek wydania przedmiotu tego zapisu osobie uprawnionej.
Zwolnienie wykonawcy z pełnienia obowiązków
Art. 990 Kodeksu Cywilnego przewiduje instytucję zwolnienia przez sąd wykonawcy testamentu, po jego wysłuchaniu przez sąd. Zgodnie z treścią art. 691 KPC do złożenia wniosku o zwolnienie uprawniona jest każda osoba zainteresowana. Przesłanką zwolnienia wykonawcy z jego obowiązków są ważne powody- przykładowo choroba czy długotrwały wyjazd za granicę. W wypadku zwolnienia, niedoszły wykonawca zobligowany jest do zwrotu zaświadczenia wydanego mu uprzednio (art. 691 par. 2 Kodeksu Postępowania Cywilnego).
Rozliczenia wykonawcy ze spadkobiercami
Zgodnie z treścią artykułu 989 Kodeksu Cywilnego, do wzajemnych rozliczeń z tytułu zarządu spadkiem przez między spadkobiercami a wykonawcą testamentu stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem.
Stosując przez analogię artykuły 734 i nast. KC dotyczące odpłatnego zlecenia, stwierdzić należy, co następuje:
1. Spadkobiercy mogą domagać się przedstawienia im sprawozdania z prowadzenia zarządu majątkiem spadkowym przez wykonawcę
2. Jeżeli wykonawca zatrzymał ponad potrzebę kwoty pieniężne należące do spadku, spadkobiercy mają roszczenie o zapłatę odsetek ustawowych od tych sum – obecnie stopa odsetek wynosi 13 % w stosunku rocznym
3. Po spełnieniu swych obowiązków i wydaniu spadkobiercom spadku, wykonawca może oczekiwać zapłaty wynagrodzenia, chyba że w testamencie przewidziana została dla niego inna korzyść, np. w postaci zapisu.
4. Spadkobiercy powinni zwrócić wykonawcy wydatki, które poczynił on w celu należytego zarządzania majątkiem spadkowym, wraz z odsetkami ustawowymi. Do ich obowiązków należy także zwolnienie wykonawcy z zobowiązań zaciągniętych w imieniu własnym przy wykonywaniu zarządu.
5. Jeżeli spadkodawca ustanowił kilku wykonawców testamentu, to ich odpowiedzialność względem spadkobiercy/ów jest solidarna
6. W wypadku powierzenia sprawowania zarządu spadkiem innej osoby, wykonawca testamentu odpowiedzialny jest również za szkody wyrządzone jej działaniem.
Wprost w Kodeksie Cywilnym wyrażona została reguła dotycząca rozliczeń, zgodnie z którą koszty zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem należą do długów spadkowych. Odpowiedzialność spadkobierców z tytułu owych zobowiązań została uregulowana w art. 1030 i nast. Kodeksu Cywilnego.
