Obok zakazu nadużywania pozycji dominującej, polityka konkurencji w UE obejmuje zakaz tworzenia karteli ograniczających konkurencję (zakaz porozumień ograniczających konkurencję), prewencyjną kontrolę koncentracji przedsiębiorstw, a także nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych przez Państwa Członkowskie, reguły dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych oraz zasady przyznawania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw. Zakaz nadużywania pozycji dominującej nakłada na przedsiębiorstwa obecnie art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (w skrócie TfUE).
Pozycja dominująca pozwala dyktować przedsiębiorstwu swoje warunki na rynku.
Żaden z traktatów nie określił, co to jest „pozycja dominująca”. Niemniej pozwala to na pewną swobodę dla organów UE w dostosowywaniu zakazu nadużywania pozycji dominującej do dynamicznie rozwijającej się gospodarki. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej definiuje pozycję dominującą jako silną pozycję ekonomiczną, która umożliwia przedsiębiorstwu zablokowanie skutecznej konkurencji na rynku właściwym dzięki realizacji własnej, niezależnej strategii w stosunku do partnerów rynkowych. Posiadanie pozycji dominującej przez przedsiębiorstwo daje przedsiębiorstwu ten komfort, iż nie musi poddawać się presji konkurencji. Dzięki temu może swobodnie ustalać własną strategię – często nie licząc się przy tym z własnymi kontrahentami, konkurentami, czy konsumentami.
TfUE w art. 102 stanowi, iż
niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę przedsiębiorstw pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel między państwami członkowskimi.
Dalej wymienia przykłady takiego nadużywania. Może ono polegać w szczególności na narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo innych niesłusznych warunków transakcji, ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów, stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji, uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów.
To, czy przedsiębiorstwo posiada pozycję dominującą, podlega ocenie Komisji i sądów unijnych, które muszą zastosować różne kryteria, aby przesądzić o jej istnieniu.
Podstawowym czynnikiem jest udział danego przedsiębiorstwa w rynku. Znaczny udział w rynku, wynoszący ponad 50%, z reguły implikuje pozycję dominującą. Mniejszy, np. nieprzekraczający 40%, daje się zakwalifikować jako pozycja dominująca dopiero w zestawieniu z innymi czynnikami. Te dodatkowe kryteria, mające wpływ na ocenę, czy dane przedsiębiorstwo ma pozycję dominującą, to przykładowo: siła i liczba jego konkurentów, wielkość badanego przedsiębiorstwa, a także wszelkie bariery wejścia na rynek1, czy struktura podmiotowa rynku2.
Nadużywanie pozycji dominującej i klauzula międzypaństwowa
Przedstawiony powyżej artykuł nie zabrania funkcjonowania przedsiębiorstw o pozycji dominującej na rynku, nie jest karalne samo zdobycie takiej pozycji przez przedsiębiorstwo, dzięki jego pracy i doświadczeniu. Zabrania za to jej nadużywania, co oznacza, iż na przedsiębiorstwa o pozycji dominującej nałożona została szczególna odpowiedzialność w dbałości, aby nie naruszało skutecznej i niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym3.
Artykuł 102 TfUE zakazuje nadużywania pozycji dominującej jedynie w zakresie, w jakim może wpływać ona na handel między państwami członkowskimi. Jest to tzw. klauzula międzypaństwowa. Służy ona rozgraniczeniu zakresów stosowania krajowego oraz unijnego prawa konkurencji. Konkretne zachowanie jest w stanie wpływać na handel między państwami członkowskimi, gdy na podstawie całokształtu obiektywnych okoliczności prawnych lub faktycznych z wystarczającym stopniem prawdopodobieństwa można przewidzieć, że dane zachowanie może wywrzeć wpływ bezpośredni lub pośredni, rzeczywisty lub potencjalny na przepływy handlowe między państwami członkowskimi, i to w taki sposób, iż budzi ono obawy, że może przeszkodzić w realizacji rynku wewnętrznego między państwami członkowskimi4.
1 E. Małuszyńska, B. Gruchman, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 165.
2 Prawo materialne Unii Europejskiej w zarysie, pod redakcją A. Kusia, Lublin 2011, s. 394.
3 Tamże, s. 396.
4 Tamże, s. 395.
