Jedną z wielu czynności włączonych do przedmiotowego zakresu opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest pożyczka pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku została. Bez znaczenia pozostaje czy pożyczka została dodatkowo oprocentowana, czy została zabezpieczona (np. hipoteką), czy strony ustaliły termin zwrotu oraz forma w jakiej została zawarta (ustna, pisemna). Co najważniejsze dla podatku od czynności cywilnoprawnych również bez znaczenia pozostaje fakt czy umowa pożyczki została zrealizowana. Oznacza to, że podatnik jest zobowiązany do dokonania wpłaty PCC nawet z sytuacji, gdy umowa nie została zrealizowana lub zrealizowaną ją jedynie w części. Taki stan rzeczy wynika bezpośrednio z określenia obowiązku podatkowego w PCC, który powstaje w chwili dokonania czynności cywilnoprawnej (np. zawarcia umowy pożyczki), a nie jej realizacji.
W odniesieniu do czynności cywilnoprawnych możliwe jest również tzw. „powtórne powstanie obowiązku podatkowego”. Jest to sytuacji, w której podatnik powołuje się na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej w odniesieniu, do której nie złożył deklaracji terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności, a następnie powołuje się na fakt jej dokonania przed urzędem skarbowym bądź urzędem kontroli skarbowej.
Obowiązek podatkowy ciąży na pożyczkobiorcy, który staje się w tej sytuacji podatnikiem. Podstawę opodatkowania stanowi kwota lub wartość pożyczki (depozytu), a nie wartość faktycznie zrealizowana. Podatnicy zobowiązani są do złożenia właściwej deklaracji ws PCC oraz obliczenia i wpłacenia podatku w terminie 14 dni od powstania obowiązku podatkowego. W sytuacji, gdy umowa pożyczki zostaje zawarta notarialnie, to notariusz staje się płatnikiem podatku i zwalnia jednocześnie z tego obowiązku podatnika.
Co do zasady stawka podatku w przypadku umowy pożyczki wynosi 2%. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach stawka podatku może wynosić 20%, jest to tzw. stawka sanacyjna. Znajduje ona zastosowanie w przypadkach, gdy:
1. podatnik powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, ale dokonał wpłaty podatku z tytułu tych czynności,
2. biorący pożyczkę, zaliczani do zerowej grupy podatkowej, niedopełniali warunku prawidłowego udokumentowania otrzymania pożyczki.
Ustawa o PPC wymienia liczne zwolnienia podmiotowe, a wśród nich m.in. państwa obce i ich przedstawicielstwa, organizacje pożytku publicznego, jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa. Poza tym określa również zwolnienia przedmiotowe dla pożyczki udzielonej:
1. przez przedsiębiorców działających w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek, którzy nie mają na terytorium Polski siedziby lub zarządu,
2. w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczanymi do „zerowej grupy” podatkowej, w wysokości przekraczającej kwotę 9.637 zł, pod warunkiem:
a. złożenia właściwemu organowi podatkowemu deklaracji w sprawie PCC, w terminie do 14 dni od daty dokonania czynności,
b. właściwego udokumentowania otrzymania przez pożyczkobiorcę pieniędzy na rachunek bankowy, albo na jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztkowym,
3. osobom zaliczanym do I grupy podatkowej, do wysokości kwoty określonej przepisami o spadkach i darowiznach (obecnie 9.637 zł)
4. pozostałym osobom, na podstawie zawartej umowy, do łącznej wysokości nieprzekraczającej 5.000 zł od jednej osoby, od wielu osób 25.000 zł. Limit ten obejmuje okres 3 kolejnych lat kalendarzowych,
5. z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
6. z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,
7. przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.
