Instytucję prokury charakteryzują szczególne cechy. Pierwszą z nich jest, sprecyzowany podmiot, uprawniony do udzielenia tego pełnomocnictwa. Jest nim przedsiębiorca, podlegający obowiązkowemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Wspomniany „rejestr przedsiębiorców” w doktrynie pojmowany jest dość szeroko i obejmuje zakresem nie tylko przedsiębiorców z Krajowego Rejestru Sądowego , ale także ewidencję działalności gospodarczej prowadzoną dla osób fizycznych. Konsekwentnie, do uprawnionych podmiotów należy także zaliczyć wspólników spółek cywilnych mających status przedsiębiorców w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.
Kolejną cechą jest upoważnienie do czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, przy czym należy podkreślić, że jak każde pełnomocnictwo, prokura dotyczy wyłącznie stosunków zewnętrznych między mocodawcą a osobami trzecimi, nie wkracza zaś w sferę wewnętrzną mocodawcy.
Ostatnią cechą, która niejako łączy się z wyżej opisaną, jest zakres umocowania, wyznaczony ex lege. Z art. 1091§1 KC, wyraźnie wynika, że prokurent jest uprawniony do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych, co oznacza, że zakres prokury jest dość szeroki. Umocowanie zawiera w sobie pełnomocnictwo procesowe w rozumieniu art. 88 k.p.c. ( w zw. z art. 91 k.p.c.- czynności dotyczące zabezpieczenia i egzekucji, zawarcie ugody, powództwo wzajemne i inne) oraz pełnomocnictwo do czynności pozasądowych- wszystkich materialnoprawnych pozostających w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą przedsiębiorcy, bez względu na to, czy mają one charakter czynności zwykłego zarządu, czy przekraczają ten zakres (możemy do nich zaliczyć zawieranie umów sprzedaży, dostawy lub kontraktacji itd.) . W granicach umocowania nie znajdują się czynności wskazane w art. 1093KC tj. związane ze zbyciem przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. Dodatkowo, do tego katalogu, należy zaliczyć umowy przedwstępne prowadzące do dokonania w przyszłości wyżej wskazanych czynności. Zakazane jest również przenoszenie prokury oraz ustanowienie pełnomocnictwa ogólnego. Prokurent może jednak ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności .
Biorąc pod uwagę prokurę oddziałową, zakres jej umocowania rozciąga się wyłącznie na czynności dotyczące konkretnego oddziału przedsiębiorstwa.
W sytuacji, gdy prokurent przekroczy granice umocowania, będzie zobowiązany do zwrotu otrzymanych świadczeń i naprawienia szkody, niezależnie od jego winy, nolens volens także wtedy, gdy udzielenie prokury było nieważne, o czym rzekomy pełnomocnik- prokurent nie wiedział.
Udzielenie prokury
Prokura powinna być udzielona na piśmie ad solemnitatem, osobie fizycznej mającej pełną zdolność do czynności prawnych (art. 1092 KC). Kodeks cywilny nie wymaga szczególnej pisemnej formy ustanowienia prokury. Prokurent, mimo umocowania w zwykłej formie pisemnej, może dokonywać także czynności, do których ważności wymagana jest szczególna forma (nie ma zastosowania art. 99 §1 KC).
Udzielającym prokury, musi być uprawniony podmiot lub podmioty albo organ osoby prawnej. Przykładowo, dla ustanowienia prokury w spółce jawnej, wymagana jest zgoda wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spółki (art. 41 §1 k.s.h.). Ustanowienie prokury jest czynnością zwykłego zarządu. Dodatkowo, prokura powinna być zgłoszona do rejestru przedsiębiorców, wraz ze wskazaniem jej rodzaju, sposobu wykonania oraz wzorem podpisu prokurenta. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że brak wpisu do rejestru nie wpływa na ważność prokury, aczkolwiek ma istotne znaczenie z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego z powodu domniemania prawdziwości danych wpisanych do KRS oraz możliwości skutecznego wylegitymowania się odpisem lub wyciągiem z rejestru sądowego ( Wyrok SN z 20.10.2005r., Sygn. II CK 120/05).
Prokura może być udzielona oddzielnie lub kilku osobom łącznie. Prokura łączna charakteryzuje się tym, że mocodawca udziela jednej prokury, kilku osobom, które działają w granicach ustawowego umocowania, ale jednocześnie są zobowiązane do współdziałania ze sobą przy każdej czynności.
Prokura łączna niewłaściwa
Jest to szczególny rodzaj prokury, dopuszczony uchwałą SN z 27.04.2001r. (III CZP 6/01). Polega na udzieleniu prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkami zarządu spółki lub wspólnikiem. Zakres tej prokury, odpowiada ustawowemu umocowaniu z art. 1091 KC.
Odwołanie i wygaśnięcie prokury
Prokura może być w każdym czasie odwołana bez konieczności wskazania przyczyny. Prawa tego nie można się zrzec, ani ograniczyć. Odwołanie jest jednostronną czynnością prawną, która nie jest szczegółowo uregulowana , co uzasadnia odpowiednie zastosowanie przepisów o odwołaniu pełnomocnictwa oraz o czynnościach prawnych. Biorąc pod uwagę formę, ze względów praktycznych i w związku z koniecznością wpisu odwołania prokury w KRS, pożądaną jest forma pisemna.
Prokura wygasa wraz ze śmiercią, ubezwłasnowolnieniem prokurenta, bądź uzyskaniem przez niego uprawnień do reprezentowania przedsiębiorcy z innego tytułu, np. powołanie w skład zarządu, status komplementariusza. Dodatkowo, wygasa wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji i przekształcenia przedsiębiorcy. Zbycie przedsiębiorstwa lub oddanie go do czasowego korzystania, także prowadzi do wygaśnięcia prokury- bowiem nie ma podstaw do przyjęcia, że prokura „zmierza za” przedsiębiorstwem. Prokurent ma prawo zrzec się swojego uprawnienia do reprezentowania przedsiębiorcy .
Ad vocem należy dodać, że śmierć przedsiębiorcy lub utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie skutkuje wygaśnięciem prokury.
Odwołanie i wygaśnięcie prokury należy wpisać do rejestru sądowego.
