Zapis windykacyjny przedsiębiorstwa

Zapis windykacyjny przedsiębiorstwa

Zapis windykacyjny jest rozrządzeniem testamentowym o skutkach rzeczowych. Oznacza to, iż zamieszczenie go w testamencie (sporządzonym w formie notarialnej) powoduje, że jego przedmiot wyłączony jest ze spadkobrania (nie wchodzi w skład spadku), a w chwili śmierci spadkodawcy przechodzi ex lege na zapisobiercę. Przedmiotem zapisu mogą być prawa wskazane enumeratywnie w art. 981[1] par. 2 k.c. Jednym z takich przedmiotów jest przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo można zaliczyć do wcześniej wymienionych praw, mogących być przedmiotem zapisu windykacyjnego, tj. zbywalnych praw majątkowych, jako że przedsiębiorstwo może być zbyte (art. 55[4] k.c.), jednak ustawodawca chciał uniknąć wątpliwości dotyczących interpretacji terminu „zbywalne prawa majątkowe” oraz jednoznacznie określić pole zastosowania zapisu windykacyjnego [P. Księżak, Zapis windykacyjny, Warszawa 2012, s.117]. 

Przedmiotem zapisu może być całe przedsiębiorstwo, zatem nie można takiego zapisu traktować jako zbioru zapisów windykacyjnych poszczególnych elementów tworzących przedsiębiorstwo. Następuje to z jednego prostego powodu: przedsiębiorstwo jest zbywalne jako całość, czyli zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych, przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, a nie w formie sumy czynności prawnych zbycia mających za przedmiot poszczególne jego składniki, gdyż, o ile większość składników może być zbyta pojedynczo, to część z nich jest niezbywalna (np. koncesje, prawo użytkowania). Zapis windykacyjny przedsiębiorstwa polega na zapisaniu całości praw jakie spadkodawcy do przedsiębiorstwa przysługiwały, zgodnie z zasadą nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. Możliwe jest też zapisanie np. dzierżawy przedsiębiorstwa. 

Umożliwienie dokonania zapisu windykacyjnego przedsiębiorstwa wynikło z aspektów praktycznych. Po pierwsze, spadkodawca może wskazać jakąkolwiek osobę, która wg niego ma predyspozycje do prowadzenia przedsiębiorstwa, ale której nie chce czynić jedynym spadkobiercą. Po drugie, zapis windykacyjny powoduje, że przedsiębiorstwo nie wchodzi w skład spadku, tym samym uniknięte zostaną problemy związane np. z działem spadku. Zapis windykacyjny umożliwia zatem szybkie przejęcie przedsiębiorstwa i nie powoduje zastoju w jego działalności. W uzasadnieniu projektu wskazano jednak, iż sam zapis windykacyjny nie zawsze umożliwi płynną sukcesję przedsiębiorstwa. Związane to będzie z koniecznością uzyskania przez zapisobiercę postanowienia o nabyciu spadku, bądź też sytuacją kwestionowania testamentu. W nowelizacji zatem przewidziano jeszczcze jedną instytucję chroniącą interesy przedsiębiorstwa, mianowicie wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego do chwili objęcia go we władania przez osobę uprawnioną z zapisu windykacyjnego. Nie ma przeszkód, aby taką osobą został sam zapisobierca windykacyjny [P. Księżak, Zapis….,s.116].

Największe problemy przy zapisie windykacyjnym przedsiębiorstwa są związane z jego istotą jako masą majątkową. Nie chodzi tutaj zatem o sukcesję jednego przedmiotu, która konstrukcyjnie jest prosta, ale o sukcesję zespołu składników majątkowych i niemajątkowych [P. Sobolewski, Opinia prawna o rządowym projekcie ustawy o zmienie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, „Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych” 2012, nr 4, s. 100]. Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym zostało zdefiniowane w art. 55[1] k.c. jako zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych, których łączną cechą funkcjonalną jest prowadzenie działalności gospodarczej. Par. 2 tego artykułu zawiera przykładowe elementy, które wchodzą w jego skład. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej czy ustawy. Dotyczy to także zapisu windykacyjnego. Ustawodawca nie reguluje w jaki sposób należy wskazać w testamencie przedsiębiorstwo jako przedmiot zapisu windykacyjnego. Nie trzeba wypisywać po kolei składników, wchodzących w skład przedsiębiorstwa, gdyż, po pierwsze, kwalifikacja co do tego czy jakiś przedmiot wchodzi skład przedsiębiorstwa odbywa się po otwarciu spadku, po drugie, z racji istnienia art. 55[2] k.c., wystarczy ogólnie opisać zapisywane przedsiębiorstwo, zgodnie z przyjętymi zasadami rejestrowymi [R. Sztyk, Zapis windykacyjny jako element reformy prawa spadkowego, „Łódzki Biuletyn Notarialny” wrzesień 2011]. Ewentualne wyliczenie pewnych elementów, wchodzących w skład przedsiębiorstwa może służyć jego opisaniu.

Zapis windykacyjny przedsiębiorstwa należy odróżnić od zapisu poszczególnych jego składników w formie wielu zapisów windykacyjnych. Taka czynność jest jak najbardziej dopuszczalna, gdyż przedsiębiorstwo jest pojęciem abstrakcyjnym, zatem nie ma charakteru niepodzielnego. Jednakże zapis poszczególnych składników spowoduje, iż na zapisobiercę nie przechodzą prawa do przedsiębiorstwa, ale tylko do przedmiotów zapisanych. Oznacza to, iż np. jeżeli spadkodawca zbył przed otwarciem spadku nieruchomość należącą do przedsiębiorstwa, która jednocześnie była przedmiotem zapisu windykacyjnego, to zapis takiej nieruchomości będzie bezskuteczny; nawet jeżeli spadkodawca nabył inną nieruchomość, która weszła w skład przedsiębiorstwa. Nie ma tutaj surogacji, która spowodowałaby zastąpienie jednego przedmiotu zapisu innym. Jeżeli taka sytuacja nastąpiłaby przy zapisie windykacyjnym przedsiębiorstwa, to na zapisobiercę przechodzi całe przedsiębiorstwo w stanie z chwili otwarcia spadku, bez względu na jego stan w chwili sporządzania testamentu i zmiany składników do chwili otwarcia spadku [P. Księżak, Zapis windykacyjny, Warszawa 2012, s. 120]. Działa to jednak również w drugą stronę. Gdyby do chwili otwarcia spadku, składniki przedsiębiorstwa zostały zbyte, tak że pozostały jedynie niektóre z nich, ale straciły one cechę zespołu służącego prowadzeniu działalności gospodarczej, to zapis przedsiębiorstwa jest nieskuteczny. Spadkodawca może oczywiście wyłączyć pewne składniki przedsiębiorstwa spod zapisu windykacyjnego, jednakże, aby zapis przedsiębiorstwa wciąż był skuteczny, nie mogą być to składniki, dzięki którym można w ogóle mówić o przedsiębiorstwie. W razie sporów co do tego, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa nabytego przez zapisobiercę windykacyjnego, sąd ustali jego składniki.

Zapis windykacyjny przedsiębiorstwa nie powoduje przejścia na zapisobiercę długów przedsiębiorstwa stosownie do art. 55[4] k.c. Odpowiedzialność za długi spadkowe kształtowana jest odrębnie, w przepisie art. 1034[1] do art. 1034[3] k.c. Do działu spadku odpowiadzialność zapisobierców windykacyjnych wraz ze spadkobiercami jest solidarna. Ewentualne rozliczenia następują proporcjonalnie do wysokości otrzymanych przysporzeń. Po dziale spadku odpowiedzialność nie ma charakteru solidarnego – zapisobiercy windykacyjni odpowiadają proporcjonalnie do wartości otrzymanych przysporzeń. Zapisobiercy windykacyjni odpowiadają zatem za wszystkie długi spadkowe; nie ma tutaj przejścia długów przedsiębiorstwa na zapisobierców windykacyjnych.  

Polecane

Najnowsze