Wszelkie opodatkowanie stanowi ingerencję prima facie w prawo do poszanowania mienia. Oznacza to, że gdyby nie podatki, posiadalibyśmy więcej własności. Jednakże autor art. 1/1 nie zamierzał pozbawiać Państwa mocy nakładania podatków. Drugi akapit zastrzega wyjątek w przypadku opodatkowania. Stanowiąc wyjątek od podstawowego prawa, każdy podatek musi być zgodny z zasadami zawartymi w Konwencji: musi być nałożony zgodnie z prawem, musi służyć słusznej sprawie publicznego bądź ogólnego interesu, a przyjęte przepisy muszą stanowić racjonalny i proporcjonalny środek do osiągnięcia tego celu.
Na art. 1/1 powoływano się w wielu najwcześniejszych sprawach dotyczących opodatkowania. Najstarsza decyzja X. przeciwko Niemcom dotyczyła skargi przeciwko podatkowi w wysokości 100 % od zysku z tytułu rewaluacji hipoteki. Komisja uznała, że środek ten mieści się w przepisach drugiego akapitu art. 1/1 i uznała skargę za niedopuszczalną.
skargę przeciwko 15% stawce podatku kapitałowego w Islandii. Komisja odrzuciła wniosek, tłumacząc w sposób zaskakujący, że analiza wstępnych prac nad Protokołem wykazała, iż Państwa Sygnatariusze nie zamierzały rozszerzać przepisów art. 1/1 na kwestię przejęcia własności należącej do obywateli danego państwa. Ta linia została w późniejszych latach odrzucona.
Pierwszoplanowa rola podatków, którą omawiano w odniesieniu do art. 1/1 przypomina poniekąd komedię omyłek: islandzki podatek kapitałowy, austriacki podatek kościelny, szwedzki podatek od dzielenia zysków, szwedzki podatek od zysków nadzwyczajnych nałożony na firmy ubezpieczeniowe, austriacki podatek wyrównujący szanse od osób niepełnosprawnych, fiński podatek uliczny, fiński podatek farmaceutyczny, lokalny niemiecki podatek od rozrywki nałożony na automaty do gry oraz wiedeński podatek aukcyjny. Warto powtórzyć, że w żadnej z tych spraw skarżącemu nie udało się podważyć samego podatku, bądź tego aspektu podatku, którego dotyczył wniosek.
E I GR przeciwko Austrii (Skarga nr 9781/82)
Svenska Managementgruppen AB przeciwko Szwecji (Skarga nr 11036/84)
Company S and T przeciwko Szwecji (Skarga nr 11189/84)
Wasa Liv przeciwko Szwecji (Skarga nr 13013/87)
HK KG przeciwko Austrii (Skarga nr 14623/89)
Försti przeciwko Finlandii (Skarga nr 22588/93)
Kaira przeciwko Finlandii (Skarga nr 27109/95)
Wolfhard Koop-Automaten, Goldene 7 GmbH & Co. KG przeciwko Niemcom (Skarga nr 38070/97)
Musa przeciwko Austrii (Skarga nr 40477/98)
Ogólne stanowisko wobec art. 1/1
Stanowisko organów strasburskich wobec art. 1/1 oraz spraw podatkowych najlepiej wyjaśni analiza orzeczeń tych organów w niektórych sprawach dotyczących podatków. Jedną ze spraw, w której Europejska Komisja Praw Człowieka w sposób klarowny wyraziła regułę, była sprawa Travers przeciwko Włochom. Sprawa dotyczyła włoskiego przepisu nakładającego obowiązek potrącania podatku z wypłat dokonywanych niezależnym konsultantom. Regulacja taka prowadziła do nadpłaty podatku, której zwrot dokonywany był z opóźnieniem do 5 lat. Komisja uznała, że włoski przepis stanowił rozsądny i proporcjonalny środek, oraz że odsetki w wysokości
9 % rekompensowały opóźnienie zwrotu. Mniej więcej w tym samym czasie, gdy Komisja wydała to orzeczenie, Trybunał wyraził w sposób bardziej zwięzły zasady zawarte w art. 1/1 w sprawie Gasus Dosier-und Fördertechnik GmbH przeciwko Holandii. Sprawa ta dotyczyła środków zastosowanych w celu zwiększenia ściągalności podatków: w tym przypadku chodziło o pozyskanie aktywów należących do duńskiej firmy, które sprzedano tej firmie z zastrzeżeniem nazwy przez niemieckiego skarżącego. Odrzucając skargę, Trybunał wyjaśnił przepisy tyczące się prawa własności. Trybunał zauważył, że art. 1 zawiera trzy odrębne zasady. Pierwsza, wyrażona w pierwszym zdaniu pierwszego akapitu, ma charakter ogólny i wprowadza zasadę poszanowania mienia. Druga, ujęta w drugim zdaniu tego samego akapitu, dotyczy pozbawienia własności, które poddane jest określonym warunkom. Trzecia, zawarta w drugim akapicie, uznaje, że Państwa Strony mogą kontrolować korzystanie z własności zgodnie z ogólnym interesem lub w celu zabezpieczenia płatności podatków bądź kar.
Trybunał stwierdził, że zgodnie z utrwalonym prawem precedensowym, akapit 2 art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego musi być interpretowany w świetle zasady ujętej w pierwszym zdaniu tego artykułu. Wobec tego przyjąć należy, że ingerencja, o której mowa, musi zachować słuszną równowagę między wymogami ogólnego interesu wspólnoty, a ochroną podstawowych praw jednostki, która to zasada wyrażona jest w całym art. 1, a zatem także i w drugim akapicie. Musi zatem zachodzić stosunek racjonalnej proporcji między przyjętymi środkami, a celem, który ma być zrealizowany.
Te same podstawowe punkty powtarzają się w innych rozpatrywanych sprawach: opodatkowanie stanowi ingerencję w prawo do poszanowania mienia; akapit 2 art. 1/1 wprost chroni prawo do egzekwowania podatków; akapit ten jednakże nie wyłącza nakładania podatków spod nadzoru strasburskich organów; opodatkowanie może naruszyć prawo do poszanowania własności, jeśli nakłada na jednostkę zbyt duży ciężar lub gruntownie ingeruje w jej sytuację finansową; władze krajowe decydują o formie podatków w świetle miejscowych warunków politycznych, gospodarczych oraz społecznych; państwa posiadają szeroki margines oceny w tych kwestiach. Te zasady są podsumowane w orzeczeniu Komisji w sprawie Kaira przeciwko Finlandii.
Komisja stwierdziła, że każda ustawa, która nakłada obowiązek podatkowy, jako taka pozbawia jednostki, których dotyczy, ich mienia, tj. kwoty, która musi być zapłacona. Jednakże drugi akapit art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego Konwencji wprost zabezpiecza prawo Państw Stron Konwencji do egzekwowania takich przepisów, które uznają za niezbędne do zabezpieczenia płatności podatków lub innych należności.38 Tym samym, Komisja wpierw stwierdziła, czy ingerencja w prawo skarżącego ujęte w art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego jest uzasadniona zapisem z drugiego akapitu tego przepisu. Właściwe zastosowanie art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego jest poddane nadzorowi organów Konwencji. Sprawując ten nadzór, Komisja stwierdziła, że zobowiązanie finansowe wynikające z podniesienia podatków lub innych należności może skutkować naruszeniem gwarancji ustanowionej przez niniejszy przepis, jeśli nakłada zbyt duży ciężar na osobę lub jednostkę, której dotyczy lub gdy głęboko ingeruje w sytuację finansową osoby lub jednostki. To władze krajowe w pierwszej kolejności decydują o rodzaju nakładanych podatków. Co więcej, decyzje w tej kwestii wymagają oceny sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej, którą to ocenę Konwencja pozostawia w kompetencji Państw Stron, przez co Państwa Strony posiadają szerokie kompetencje w tym zakresie.
W niewielu przypadkach podnoszono argument, że kwestionowany podatek nakładał ciężar, który stanowiłby ingerencję w prawo do poszanowania własności podatnika. W sprawie Svenska Managementgruppen AB przeciwko Szwecji twierdzono, że podatek od udziału w zysku równał się wywłaszczeniu. Komisja stwierdziła jednak, że podatek, o który chodziło nie naruszał gwarancji własności ani nie ingerował w sytuację finansową podatnika na tyle, aby mógł być uznany za nieproporcjonalny lub stanowiący nadużycie ze strony Państwa w nakładaniu podatków.
Podobna kwestia została poruszona w sprawie Wasa Liv przeciwko Szwecji, gdzie zakwestionowano podatek od zysków nadzwyczajnych nałożony na szwedzkie firmy ubezpieczeniowe. EKPCz dokładniej wyjaśniła podstawy nadzoru nad decyzjami Państw odnośnie opodatkowania. W prawie precedensowym Komisji ugruntowało się stanowisko, że władza podatkowa nie jest wyłączona spod rewizji na mocy Konwencji. W związku z tym, mimo iż ustawa dotyczy zapłaty podatku, fakt ten nie wyłącza okoliczności rozpatrywanej sprawy spod rzeczywistej ochrony zagwarantowanej w art. 1 pierwszego protokołu oraz pozostałych przepisach Konwencji.
Komisja zauważyła, że:
a) Mimo, iż margines oceny pozostawiony krajowej władzy ustawodawczej na podstawie art. 1 jest szeroki, środki muszą być nałożone w zasadnym celu, tzn. nie mogą być „otwarcie pozbawione racjonalnych podstaw” (cf., James i in., wyrok Trybunału z 21 lutego 1986 r., seria A, nr 98).
b) Gdy środki posiadają zasadny cel, musi istnieć racjonalna proporcja między zastosowanymi środkami, a celem, który ma być zrealizowany.
c) Należy znaleźć sprawiedliwą równowagę między wymaganiami ogólnego interesu wspólnoty, a koniecznością ochrony podstawowych praw jednostki, a równowaga ta nie zostanie osiągnięta jeśli środki będą skutkowały nałożeniem zbyt dużego ciężaru na jednostkę lub część wspólnoty (cf. Wyrok Trybunału w sprawie Sporrong and Lönnroth z 23 września 1982 r., seria A, nr 52).
Zgodnie z drugim zdaniem pierwszego akapitu art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego, pozbawienie własności musi być nie tylko zgodne z interesem publicznym, ale musi też spełniać warunki przewidziane przez prawo. Po raz kolejny Komisja oddaliła skargę jako bezzasadną. W orzeczeniu zostało zaznaczone, że podatek można uznać jako ingerencję w prawo do poszanowania mienia, „z zastrzeżeniem warunków przewidzianych przez prawo”. To stwierdzenie przywołuje
zasadę pewności prawnej, która jest właściwa dla całej Konwencji.
W sprawie Špaček sro przeciwko Republice Czeskiej46 zakwestionowano podatek powołując się na niewystarczające vacatio legis. W sprawie tej skarżący zarzucał, że kwestionowane przepisy podatkowe nie zostały opublikowane w sposób wystarczający, gdyż umieszczono je jedynie w biuletynie Ministerstwa Finansów, a nie w oficjalnym monitorze. Komisja uznała skargę za dopuszczalną, jednak stwierdziła, że nie doszło do naruszenia art. 1/1. Sprawę skierowano do Trybunału, który podtrzymał tę samą decyzję. Trybunał podkreślił, ze stanowiąc ingerencję w prawo do poszanowania mienia, opodatkowanie musi być zgodne z prawem. Tak jak Komisja, Trybunał uznał, że główna kwestia w rozpatrywanej sprawie dotyczyła sposobu opublikowania podstawy podatku dochodowego, na bazie której wylicza się podatek należny do zapłaty. Trybunał stwierdził, że mówiąc o „prawie”, art. 1 pierwszego protokołu dodatkowego odnosi się do tego samego pojęcia, które występuje w całej Konwencji, a które obejmuje zarówno prawo stanowione, jak i prawo precedensowe.
Implikuje ono wymagania jakościowe, zwłaszcza dostępności i przewidywalności.
ETPCz stwierdził, że nie doszło do naruszenia art. 1/1, gdyż kwestionowane przepisy były wystarczająco dostępne i przewidywalne, stąd ingerencja w prawo do poszanowania własności miała wystarczające podstawy w czeskim prawie, aby spełnić wymagania ujęte w drugim akapicie art. 1/1.47 Powyższe stwierdzenie nasuwa na myśl, że szersza publikacja może być konieczna w przypadku przepisów podatkowych odnoszących się do podatników indywidualnych, w przeciwieństwie do
przedsiębiorstw.
