Pojęcie i rodzaje umów międzynarodowych
Na wstępie należy zauważyć, że państwo na arenie międzynarodowej może wyrazić swoją wolę w formie aktu jednostronnego (np. protest), lub w formie aktu dwu- lub wielostronnego. Może wyrazić swoją wolę w formie milczącej, bądź wyraźnej. Konwencja wiedeńska określa pojęcie umowy międzynarodowej w następujący sposób: „traktat oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, bez względu na jego szczególną nazwę”. Na pierwszy rzut oka widać, że jest to definicja węższa, niż ogólnie przyjęta.w doktrynie prawa międzynarodowego, która definiuje umowę międzynarodową za zgodne oświadczenie woli podmiotów prawa międzynarodowego, które wywołuje skutki prawne. Powyższa definicja została tak sformułowana na użytek konwencji. W praktyce występuje bogactwo umów międzynarodowych zarówno jeśli chodzi o ich treść jak i formę, ponieważ jest ona głównym instrumentem ustalającym wzajemne uprawnienia i zobowiązania podmiotów na arenie międzynarodowej. Ze względu na liczbę kontrahentów rozróżnia się umowy dwustronne i wielostronne. Z uwagi na odmienny sposób na przystępowanie do umowy państw trzecich dzielimy umowy wielostronne na otwarte i zamknięte.
Zawieranie umów międzynarodowych
Zawarcie umowy międzynarodowej jest poprzedzone przygotowaniem jej tekstu, który może być dokonany w drodze wymiany not lub w toku rokowań między zainteresowanymi państwami. Uzgodniony tekst umowy jest przedstawiany zainteresowanym do podpisu. Niekiedy ma miejsce parafowanie umowy przed jej podpisaniem, oznacza to potwierdzenie, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone, że jest on autentyczny i nie można w nim czynić żadnych zmian.
Podpisanie umowy w prawie cywilnym nadaje jej charakter prawnie wiążący, natomiast w prawie międzynarodowym przez złożenie podpisów nabierają charakteru prawnie wiążącego tylko te umowy, które nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia (mniejsze umowy o znaczeniu gospodarczym czy politycznym).
Przystąpienie do umowy
Na skutek akcesji do umowy międzynarodowej państwo, które nie brało udziału w procesie zawierania umowy, staje się jej stroną. Państwo może zarówno przystąpić do umowy, która jeszcze nie weszła w życie jak i już funkcjonującej. W efekcie przystąpienia nabywa prawa i obowiązki stron. Konwencja wiedeńska w art. 15 stanowi, że „zgoda państwa na związanie się traktatem jest wyrażona przez przystąpienie gdy: traktat tak postanawia, w inny sposób ustalono że państwa negocjujące ustaliły że zgoda taka może być wyrażona przez państwo w drodze przystąpienia oraz wszystkie strony zgodziły się iż taka zgoda może być przez to państwo wyrażona w drodze przystąpienia”. Od przystąpienia do umowy należy odróżnić adhezję, która stanowi przystąpienie do części umowy, może być dokonana w sposób nieformalny, a nawet milczący. Konwencja wiedeńska jednak nie przyjęła tego rozróżnienia.
Klauzule występujące w umowach międzynarodowych
Umowy międzynarodowe zawierają często wiele klauzul, postaram się po krótce przedstawić najpopularniejsze z nich:
• klauzula wzajemności – polega na zobowiązaniu każdej ze stron do traktowania obywateli (towarów, osób prawnych, samolotów) drugiej strony, w taki sposób w jaki jej obywatele są traktowanie przez tą stronę.
• klauzula najwyższego uprzywilejowania – polega na zobowiązaniu do przyznania drugiej stronie prawi i przywilejów, które przyznane zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek państwu trzeciemu.
• klauzula narodowa (traitement national) – polega na zobowiązaniu każdej ze stron do traktowania obywateli (towarów, samolotów itp.) drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli.
• klauzula arbitrażowa – zobowiązuje strony do przekazywania wszelkich sporów wynikłych na tle umowy do sądu rozjemczego.
Ponad to często w postanowieniach końcowych umowy napotykamy się na klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.
Nieważność umowy międzynarodowej
Prawo międzynarodowe ze względu na swoistość stosunków między państwami adaptuje na swoje potrzeby z prawa cywilnego takie wady umowy jak: błąd, zastosowanie przymusu, podstęp oraz wykorzystanie przymusowej sytuacji. Obecnie w związku z obowiązującym zakazem użycia siły i stosowania groźby jej użycia konwencja wiedeńska stanowi w art. 2 pkt 4 Karty , że „traktat jest nieważny, jeżeli jego zawarcie zostało spowodowane przez groźbę lub użycie siły z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego wyrażonych w KNZ”. Błąd (error) jest przyczyną nieważności umowy, jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniaław czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie się tą umową.
Wygaśnięcie umowy
Od stwierdzenia nieważności umowy wygaśnięcie różni się tym, że pociąga ono za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia (ex nunc), dlatego stwierdzenie nieważności działa wstecz (ex tunc). Istnieje wiele przyczyn powodujących wygaśniecie umowy, można je podzielić na dwie grupy: przyczyny przewidziane w umowie oraz inne. Do grupy pierwszej będziemy mogli zaliczyć : upływ czasu na jaki została ona zawarta czy spełnienie się warunku rozwiązującego oraz jej wypowiedzenie. Wśród przyczyn wygaśnięcia umowy międzynarodowej nieprzewidzianych w samej umowie wymienić należy: zgodę stron na uznanie umowy za wygasłą (actus contrarius), całkowite wykonanie umowy, trwałą niemożność wykonania umowy, niezgodność z nowo powstałą normą ius cogens, pogwałcenie umowy przez jedną ze stron oraz zasadniczą zmianę okoliczności.
