Podniesienie zarzutu przedawnienia roszczenia jest jedną z najskuteczniejszych metod obrony dłużnika przed skutecznym dochodzeniem zaspokojenia wierzytelności przez wierzyciela. W praktyce obrotu dłużnicy często zwodzą wierzyciela obiecując spełnienie roszczenia w późniejszym terminie, w istocie zaś licząc na upływ terminu przedawnienia, który w odniesieniu do roszczeń związanych w prowadzeniem działalności gospodarczej jest stosunkowo krótki. Według zasad ogólnych, kiedy przepisy regulujące poszczególny stosunek zobowiązaniowy nie stanowią inaczej, termin ten wynosi bowiem trzy lata. Bieg terminu przedawnienia może jednakże ulec przerwaniu poprzez czynność wierzyciela lub dłużnika. Niniejszy artykuł poświęcony jest zagadnieniu przerwania biegu przedawnienia poprzez niewłaściwe uznanie długu, a zatem poprzez czynność dłużnika, z której wynika świadomość ciążącego na nim obowiązku spełnienia świadczenia, niekoniecznie zaś wola jego spełnienia. Przy omawianiu przedmiotowej kwestii niezwykle istotna w praktyce jest okoliczność, kto poprzez swoje zachowanie może uznać roszczenie przysługujące przeciwko dłużnikowi. Nie ulega wątpliwości, iż może tego dokonać sam dłużnik. Kiedy jednakże kwestia dotyczy roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, oświadczenia o ciążących na przedsiębiorcy zobowiązaniach często składają także osoby nie mające umocowania reprezentacji będącego dłużnikiem podmiotu, jak np. pracownicy. Czy takie oświadczenia mogą przerwać bieg terminu przedawnienia?
Analizę wskazanego problemu rozpocząć należy od bliższego przyjrzenia się instytucji niewłaściwego uznania długu. Zgodnie z ugruntowanym w doktrynie i orzecznictwie poglądem do niewłaściwego uznania długu nie dochodzi poprzez oświadczenie woli, a poprzez oświadcznie wiedzy, które można przypisać dłużnikowi. Oświadcznie wiedzy to wypowiedź lub inne zachwoanie, które według powszechnie przyjętych reguł znaczeniowych ujawnia świadomość bycia dłużnikem, jak np. prośba o rozłożenie spłaty należności na raty lub o odroczenie terminu płatności. Wskazana kwalifkacjia oświadczenia dłużnika ma doniosłe konsekwencje, dla określenia kregu podmiotów mogących przedmiotowe oświadczenie złożyć. Jak podnosi Edward Gniewek w swoim komentarzu do ustawy Kodeks cywilny: ,,jako uznanie niewłaściwe roszczenia można kwalifikować tylko zachowanie zobowiązanego lub osób, których działania można przypisać zobowiązanemu, zwłaszcza osób pełniących funkcję organu, pełnomocników, przedstawicieli ustawowych oraz pracowników zatrudnionych na stanowiskach, z którymi wiąże się kompetencja do składania oświadczeń wiedzy o zobowiązaniach danego podmiotu” ( Kodeks cywilny. Komentarz. red. prof. dr hab. Edward Gniewek, 2010, C.H.Beck, Wydanie 4)
Nie ulega zatem wątpliwości, iż oświadczenia o wążkich skutkach,obejmujących przerwanie biegu terminu przedawnienia, składać mogą w przypadku indywidualnych przedsiębiorców oni sami oraz ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, w przypadku zaś przedsiębiorców podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców przedstawiciele ustawowi, prokurenci i pełnomocnicy w zakresie umocownia. Powstaje jednak pytanie, czy podobny skutek przypisać można również oświadczeniu pracowników będącego dłużnikiem podmiotu. Poglądy doktryny są w tym zakresie zliberalizowane. Jak wynika z cytowanego komentarza Gniewka oświadczenia takie mogą zatem składać pracownicy, z których wiedzy i zakresu obowiązków wynika, iż mogą oni w imieniu pracodawcy składać oświadczenia wiedzy co do obciążających go zobowiązań. Ten pogląd podziela również D. Kulgawczuk podnosząc iż: ,, (…) podmiot składający za dłużnika oświadczenie w przedmiocie uznania niewłaściwego nie musi koniecznie być jego pełnomocnikiem, wystarczy upoważnienie do działań faktycznych. Poza tym osoba taka powinna jednak posiadać rzetelną wiedzę o sprawach dłużnika, co do których się wypowiada.” ( D. Kulgawczuk, Niewłaściwe uznanie długu i jego skutki procesowe, Monitor Prawniczy 6/2008). Z uwagi na charakter oświadczenia stanowiącego niewłaściwe uznanie długu, dla wywołania skutków o których mowa w art. 123 Kodeksu cywilnego, najistotniejszym jest, czy osoba uznająca dług miała, z racji swojej funkcji i wykonywanych obowiązków, wystarczającą wiedzę o zobowiązaniach obciążających dany podmiot. Jak jednakże uzupełnia w cytowanej publikacji Kulgawczuk, w razie wątpliwości za przerywające bieg przedawnienia uznać należy raczej oświadczenie pracownika na kierowniczym stanowisku, niż pracownika szeregowego.
Konieczna jest jednakże uwaga, iż przedstawiony powyżej liberalny pogląd nie jest bezsporny. Sąd Najwyższy skłania się ku bardziej restrykcyjnemu ujęciu zasad reprezentacji przy kwalifikowaniu oświadczeń pracowników jako oświadczeń wiedzy dłużnika, wymaga bowiem, aby osoba składająca oświadczenie wiedzy była uprawniona do reprezentowania dłuznika (tak wyr. SN z 23.8.2001 r., II CKN 103/99, Legalis; uchw. SN z 26.4.1995 r., III CZP 39/95, OSP 1996, Nr 7-8, poz. 136), ewentualnie zaś za przerywające bieg terminu przedawnienia uznać można uznanie salda. Nie brak jednakże poglądów, iż wiedza księgowego potwierdzającego saldo, oparta na analizie ksiąg rachunkowych, nie musi uzględniać rzeczywistego stanu stosunków handlowych między wierzycielem a dłużnikiem, a tym samym nie czyni go osobą kompetentną do składania oświadczeń wiedzy, które można przypisać dłużnikowi. Inaczej, gdy potwierdzenia salda dokonuje osoba uprawniona do reprentacji dłużnika. ( Por. A. Mariański , Potwierdzenie salda jako uznanie długu przerywające bieg przedawnienia, Biuletyn e – Rachunkowość, 10/2006).
Reasumując można uznać, iż kwalifikacja oświadczenia, o którym mowa w art. 123 § 1 pkt 2 Kodeksu cywilnego jako oświadczenia wiedzy, modyfikuje krąg osób uprawnionych do składania tego typu oświadczeń, w stosunku do zasad reprezentacji podmiotu. Dokonując analizy wyrażonych w doktrynie i orzecznictwie opinii zaryzykować można poglad, iż o tym, kto poza osobam uprawnionymi do reprezentacji dłużnika, może złożyć przedmiotowe oświadczenie, decydować należy każdorazowo uzględniając indywidualne okoliczności sprawy, przede wszystkim zaś, zakres wiedzy składającego oświadczenie.
