Zakres podmiotowy zastosowania przepisu art. 434 k.c.
Artykuł 434 k.c. stanowi, iż do odpowiedzialności na podstawie tego przepisu może zostać pociągnięty jedynie samoistny posiadacz budowli. Podstawą takiej konstrukcji prawnej jest podział posiadania ze względu na kryterium zakresu władztwa nad rzeczą na posiadanie samoistne i zależne. Zgodnie z art. 336 k.c. posiadaczem samoistnym jest podmiot prawa cywilnego (osoba fizyczna, osoba prawna, ustawowa osoba prawna w rozumieniu art. 331 k.c.), który włada daną rzeczą jak właściciel. Tak więc podmiotem, który może zostać pociągnięty do odpowiedzialności z art. 434 k.c. będzie jedynie właściciel budowli, lub osoba, która włada budowlą tak jak on.
Zakres przedmiotowy zastosowania przepisu art. 434 k.c.
Samoistny posiadacz budowli będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności w przypadku zdarzeń, które w art. 434 k.c. zostały określone jako zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części. Ustawodawca używając w omawianym przepisie terminu budowla miał na myśli szerokie znaczenie tego słowa, obejmujące nie tylko budynki, lecz także wszelkie inne urządzenia skonstruowane przez człowieka i związane z gruntem (np.: mosty, latarnie, tamy, tunele, bramy). Pierwsze z określeń czasownikowych, czyli zawalenie się, oznacza co do zasady załamanie się całej konstrukcji obiektu. Oderwanie się części budowli oznacza natomiast naruszenie spójności trwałych połączeń pomiędzy danymi jej częściami.
Zasada odpowiedzialności oraz jej ograniczenie
Odpowiedzialność na podstawie art. 434 k.c. została oparta o zasadę ryzyka. Oznacza to, że samoistny posiadacz budowli będzie odpowiadał za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części niezależnie od swojej winy. Tego rodzaju reguła będzie miała jedynie zastosowanie w przypadku, gdy wyżej wskazane zdarzenia będą występować jako skutek braku utrzymania budowli w należytym stanie lub wad w budowie. Tak więc każda inna przyczyna zawalenia się budowli lub oderwania się jej części, będzie stanowiła okoliczność wyłączającą odpowiedzialność samoistnego posiadacza budowli na zasadzie ryzyka – przyczyny te będą stanowiły okoliczności egzoneracyjne, których katalog w tym przypadku wyjątkowo przybrał charakter katalogu otwartego. W szczególności samoistny posiadacz budowli nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części było spowodowane z winy samego poszkodowanego, z winy osoby trzeciej albo gdy spowodowała je siła wyższa.
Domniemanie prawne wynikające z konstrukcji art. 434 k.c.
Szczególna budowa art. 434 k.c., który explicite ogranicza zakres odpowiedzialności na zasadzie ryzyka tylko do dwóch przyczyn zawalenia się budowli lub oderwania się jej części konstruuje domniemanie prawne, iż to właśnie te dwa zdarzenia, czyli brak utrzymania budowli w należytym stanie lub wada w budowie, stały się czynnikiem sprawczym. Domniemanie to, rzecz jasna działające na niekorzyść podmiotu odpowiedzialnego w myśl art. 434 k.c., jest domniemaniem prawnym wzruszalnym, które zostaje obalone poprzez dowód przeciwny. Ciężar tego dowodu spoczywa, zgodnie z ogólną regułą z art. 6 k.c., na podmiocie wywodzącym z niego skutki prawne, to jest na samoistnym posiadaczu budowli.
Bibliografia:
- Gniewek E. [red.], Kodeks cywilny. Komentarz., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010.
- Olejniczak, A. [red.], Prawo zobowiązań – część ogólna. System prawa prywatnego. Tom 6, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009.
- Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.
