Regulacja prawna
Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego może nastąpić niezależnie od tego, czy darowizna została już wykonana, czy też nie. Co do zwrotu przedmiotu darowizny, to powinien nastąpić on stosownie do uregulowań instytucji bezpodstawnego wzbogacenia. Darowizna z tego powodu nie może być jednak odwołana, jeśli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeśli natomiast w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie będzie skuteczne tylko, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności mogą także spadkobiercy darczyńcy, ale tylko, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany dopuścił się jednego z następujących czynów:
– umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub
– umyślnie wywołał rozstrój jego zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Darowizna nie może być także odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Odwołanie musi nastąpić w formie pisemnej poprzez oświadczenie złożone obdarowanemu.
Pojęcie rażącej niewdzięczności
Ustawodawca nie dookreślił, co należy rozumieć pod pojęciem rażącej niewdzięczności będącej przesłanką odwołania darowizny. Zabiegu takiego nie należy jednak oceniać negatywnie, bowiem dzięki temu można dokonywać oceny tej przesłanki in konkreto.
Pojęcie rażącej niewdzięczności na pewno ma charakter wyjątkowego zachowania po stronie obdarowanego, którego ocena zależy od odczuć moralnych, jakie istnieją po stronie darczyńcy. Ze względu na te właśnie odczucia moralne odwołanie takie może nastąpić niezależnie od tego, czy darowizna nie została jeszcze wykonana, czy też już ją wykonano – rażąca niewdzięczność jest bowiem przesłanką, która ma umożliwiać odwołanie darowizny w sytuacjach wyjątkowych.
Rażąca niewdzięczność dotyczy wszystkich zachowań obdarowanego – obejmuje więc działania, ale także zaniechania. Przykładem tych drugich może być, np. niewypełnianie obowiązków wobec chorego obdarowanego.
Zachowanie, które zakwalifikować można jako rażącą niewdzięczność, musi nastąpić względem darczyńcy i być świadomym i dokonanym w nieprzyjaznym zamiarze. Oceny takiej należy dokonywać w okolicznościach danego przypadku. Ocenie podlegać będą motywy danego zachowania oraz fakt, czy nie zostały one sprowokowane przez samego darczyńcę.
Analiza orzecznictwa
Ze względu na dużą kazuistykę omawianej instytucji pomocnym może być podanie przykładów z orzecznictwa dotyczące rażącej niewdzięczności. I tak:
-„Zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 KC.” – teza wyroku SN z 2.12.2005r. (II CK 265/05),
– „O tym czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością obdarowanego można przesądzić tylko biorąc pod uwagę całokształt okoliczności dotyczących zarówno darczyńcy jak i obdarowanego. Położenie nacisku przez sąd na długotrwałość i powtarzalność pewnych zachowań ma swoje znaczenie, ale nie może samo przez się przesądzać czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością obdarowanego.” – teza wyroku SN z 4.02.2005r. (I CK 571/04,
– „Wytoczenie przez dziecko powództwa o alimenty, w sytuacji nie alimentowania go przez darczyńcę, nie może uchodzić za przejaw rażącej niewdzięczności obdarowanego.” – teza wyroku SN z 17.11.2011r. (IV CSK 113/11),
– „1. W umowie darowizny dokonanej między osobami najbliższymi – gdy stronami czynności są matka i syn – pojęcie rażącej niewdzięczności obdarowanego winno być rozpatrywane na płaszczyźnie stosunków i obowiązków rodzinnych.
2. Do esentialia negotii umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, jednak umowa darowizny rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczególnej wymowy, gdy do zawarcia umowy dochodzi między osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony umowy stosunków rodzinnych.” – teza wyroku SN z 13.11.2005r. (I CK 112/05).
