Ustawowa rola i charakter prawny organizacji zbiorowego zarządu
Według art. 104 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych organizacjami zbiorowego zarządzania są stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy.
Członkami tych stowarzyszeń mogą być osoby fizyczne lub prawne.
Stowarzyszenie może uzyskać status organizacji zbiorowego zarządu tylko za zezwoleniem ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Minister sprawuje również nadzór nad tymi organizacjami. W przypadku naruszenia obowiązków, łamania przepisów prawa lub niewykonywania zadań nałożonych przez ustawę, minister może cofnąć zezwolenie organizacji zbiorowego zarządzania.
Kompetencje organizacji zbiorowego zarządu
Zgodnie z art. 105 ust. 1 pr. aut. wprowadzone zostało domniemanie, iż organizacje zbiorowego zarządu uprawnione są do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma legitymację procesową w tym zakresie. Co ważne, organizacje te mogą się domagać udzielania informacji oraz udostępniania dokumentów w celu naliczania niezbędnych opłat.
Bardzo ważnymi przepisami są art. 106 ust. 2 i 3. Pierwszy z nich mówi, że organizacje zbiorowego zarządu nie mogą, bez ważnych powodów, odmówić zgody na korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych w granicach wykonywanego przez siebie zarządu. Art. 106 ust. 3 stanowi zaś, iż bez ważnych powodów niemożliwa jest również odmowa podjęcia zarządzania prawem autorskim lub pokrewnym. W praktyce niestety z przestrzeganiem tych przepisów były problemy. Skarżyli się m.in. twórcy teledysków, którym odmawiano zarządu nad prawami autorskimi pomimo ustawowego obowiązku.
Organizacje działające obecnie w Polsce
W chwili obecnej na krajowym rynku działa kilkanaście organizacji zbiorowego zarządu. Są to:
1) Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania PRO,
2) Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP,
3) Związek Polskich Artystów Plastyków ZPAP,
4) Związek Artystów Scen Polskich ZASP,
5) Stowarzyszenie Autorów ZAiKS,
6) Stowarzyszenie Twórców Ludowych (Lublin),
7) Związek Producentów Audio-Video ZPAV,
8) Stowarzyszenie Filmowców Polskich,
9) Związek Polskich Artystów Fotografików,
10) Związek Stowarzyszeń Artystów Wykonawców STOART,
11) Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych KOPIPOL,
12) Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP,
13) Stowarzyszenie Aktorów Filmowych i Telewizyjnych SAFT,
14) Stowarzyszenie Autorów i Wydawców „Polska Książka”,
15) Stowarzyszenie Wydawców REPROPOL
