Pierwszy etap postępowania upadłościowego polega w zasadzie na zbadaniu przez sąd czy zachodzą przesłanki ogłoszenia upadłości dłużnika. Postępowanie rozpoczyna się na wniosek dłużnika, bądź wierzyciela, który musi spełniać wskazane w ustawie przesłanki formalne, jak i te przewidziane dla pisma procesowego wskazane w kodeksie postępowania cywilnego. W postępowaniu można wyróżnić pewne fazy postępowania, t.j. faza formalnej oceny wniosku w przedmiocie ogłoszenia upadłości, faza merytorycznej oceny wniosku, faza służąca zabezpieczeniu interesów wierzycieli oraz faza wstępnego zgromadzenia wierzycieli. Głównymi fazami są te, w których dokonywana jest formalna i merytoryczna ocena wniosku, natomiast zabezpieczenie jak i wstępne zgromadzenie wierzycieli odbywa się nieobligatoryjnie.
1. Formalna ocena wniosku.
Ustawa prawo upadłościowe i naprawcze wskazuje na inne składniki wniosku w zależności od tego czy jest on składany przez dłużnika czy też przez wierzyciela. W art. 22 ust.1 PrUpN ustawodawca uregulował ogólne wymogi wniosku, które muszą być spełnione przez obydwa podmioty. Są to głównie elementy dostarczające informacji na temat dłużnika (np. imię i nazwisko dłużnika, firma, miejsce prowadzenia przedsiębiorstwa, okoliczności uzasadniające wniosek) ponadto zgodnie z art. 126 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U Nr 43 poz. 296 zwana dalej k.p.c.) wniosek musi zawierać oznaczenie sądu, nazwę stron, osnowę pisma, podpisy oraz załączniki.
Dłużnik natomiast powinien we wniosku zawrzeć wskazanie na to czy wnosi on o upadłość likwidacyjną czy też układową oraz dodatkowe informacje dotyczące uczestnictwa w systemie rozrachunku papierów wartościowych. Ponadto dłużnik musi dołączyć do wniosku wskazane w art. 23 ust. 1 PrUpN załączniki (m.in. aktualny wykaz majątku i jego szacunkowa wycena, bilans, spis wierzycieli, wykaz tytułów egzekucyjnych i wykonawczych). Jeżeli dłużnik wnosi o ogłoszenie upadłości układowej powinien dołączyć także propozycje układowe, a także rachunek przepływów pieniężnych za ostatnie 12 miesięcy, jeżeli był zobowiązany do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej sporządzenie takiego rachunku (art. 23 ust. 2 PrUpN). Dłużnik jest zobowiązany złożyć także odpis danych z właściwego rejestru, jeżeli jest podmiotem wpisanym do takiego rejestru oraz oświadczenie na piśmie o prawdziwości złożonych danych pod rygorem odpowiedzialności odszkodowawczej.
Wierzyciel we wniosku, oprócz ogólnych wymogów formalnych, powinien zawrzeć uprawdopodobnienie swojej wierzytelności przeciwko dłużnikowi, a gdy wnosi o upadłość układową, także wskazać na propozycje układowe.
Skutkiem niezachowania wymogów formalnych oraz nieopłacenia wniosku jest wydanie zarządzenia przez przewodniczącego o zwrocie wniosku bez wezwania o uzupełnienie lub opłacenie. Wnioskodawca ma tydzień na uzupełnienie braków formalnych, czego dokonanie powoduje, że wniosek będzie wywoływał skutki od dnia pierwotnej daty wniesienia.
2. Merytoryczne rozpoznanie wniosku.
Zgodnie z art. 27 ust.1 PrUpN sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym, jednak może wyznaczyć rozprawę. Służyć ma to przyspieszeniu postępowania. Celowi temu ma również służyć wyznaczenie przez ustawodawcę terminów instrukcyjnych rozpoznania sprawy. Jest to odpowiednio termin dwóch miesięcy od złożenia wniosku, a w przypadku złożenia zażalenia od postanowienia termin miesiąca od dnia przekazania akt sprawy sądowi drugiej instancji. W art. 30 PrUpN ustawodawca wskazał podmioty, które mogą zostać w razie potrzeby wysłuchane przez sąd. Jest to dłużnik, wierzyciel będący wnioskodawcą, organ założycielski, bądź przedstawiciel ministra ds. Skarbu Państwa w razie upadłości przedsiębiorstwa państwowego albo jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Odbywa się to wg przepisów k.p.c. Sąd może przeprowadzić również dowód z biegłego w celu zbadania stanu przedsiębiorstwa oraz zachowania terminu przez dłużnika do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
3. Postępowanie zabezpieczające.
Postępowanie zabezpieczające służy zabezpieczeniu interesów wierzycieli po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości a przed wszczęciem właściwego postępowania upadłościowego. Zabezpieczenie jest dokonywane obligatoryjnie przez sąd w przypadku, gdy wniosek o upadłość zgłosił dłużnik, niezależnie od tego czy wnioskował o upadłość likwidacyjną czy też układową. Gdy wniosek złożył wierzyciel, sąd dokonuje zabezpieczenia tylko wtedy, gdy we wniosku zostało zawarte takie żądanie.
Zabezpieczenie w zasadzie polega na ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego, który wyraża zgodę na dokonywanie przez dłużnika czynności przekraczające zwykły zarząd. Oprócz nadzorcy sądowego, sąd może zastosować inne sposoby zabezpieczenia. Może nawet ustanowić zarząd przymusowy nad majątkiem dłużnika. Następuje to w przypadku, kiedy dłużnik ukrywa swój majątek lub w inny sposób działa na szkodę wierzycieli oraz gdy nie wykonuje on poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego. Ustalając zarząd przymusowy, sąd wyznacza zarządcę oraz określa sposób i zakres wykonywania zarządu (art. 40 PrUpN). Ustanowienie zarządu przymusowego ujawnia się Krajowym Rejestrze sądowym. Na postanowienie sądu w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie.
Po ogłoszeniu upadłości zabezpieczenie wygasa z mocy prawa, a w przypadku zabezpieczenia w postaci tymczasowego nadzorcy, bądź zarządu przymusowego, wygasa ono z chwilą objęcia majątku upadłego w zarząd przez syndyka, zarządcę lub w nadzór przez nadzorcę sądowego.
4. Wstępne zgromadzenie wierzycieli.
Jest to nowa stosunkowo nowa instytucja. Ma ona na celu przyspieszenie przeprowadzenia postępowania upadłościowego, gdyż umożliwia zawarcie układu w stadium przed ogłoszeniem upadłości.
Podstawą kompetencji sądu do zwołania wstępnego zgromadzenia wierzycieli jest art. 44 PrUpN. Zwołanie nie jest obowiązkiem sądu, a zależy od jego uznania w sytuacji, gdy jest ono prawnie dopuszczalne. Sąd może zwołać wstępne zgromadzenie wierzycieli, gdy nie wystąpią przesłanki określone w art. 44 ust. 2 PrUpN: jeżeli zwołanie wstępnego zgromadzenia wierzycieli pociągnęłoby za sobą nadmierne koszty oraz gdy suma spornych wierzytelności przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności.
Wstępne zgromadzenie wierzycieli ma na celu podjęcie następujących uchwał:
– co do sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego,
– co do wyboru rady wierzycieli,
– co do wyrażenia opinii w sprawie wyboru syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy,
– co do zawarcia układu.
Ponadto wstępne zgromadzenie wierzycieli może zająć się również innymi sprawami, jako że wskazana wyżej lista nie jest zamknięta. Zgodnie z art. 47 ust. 1 PrUpN, uchwały dotyczące sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego, wyboru rady wierzycieli oraz zawarcia układu wiążą sąd, o ile nie są sprzeczne z prawem.
Głównym celem wstępnego zgromadzenia wierzycieli jest zawarcie układu. Zgodnie z art. 45 ust. 2 PrUpN, zawarcie układu jest możliwe jeżeli we wstępnym zgromadzeniu wierzycieli uczestniczy co najmniej połowa wszystkich wierzycieli, posiadająca łącznie 3/4 ogólnej sumy wierzytelności stwierdzonych tytułami egzekucyjnymi, bezspornych lub uprawdopodobnionych. W literaturze wskazuje się, że przepis ten uprzywilejowuje wierzycieli instytucjonalnych, jak na przykład banki, które same mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne. Wierzycieli uprawnionych do głosowania ustala się na podstawie spisu wierzytelności, który jest sporządzany na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli (art. 45 ust. 3 PrUpN). Układ zawarty w ten sposób wymaga zatwierdzenia przez sąd, co następuje wraz z wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu. Sąd wtedy obligatoryjnie wydaje również postanowienie o zatwierdzeniu tego układu, gdyż, jak wskazane wyżej, uchwała zgromadzenia co do układu wiąże sąd.
Wierzyciele, którzy nie uczestniczyli we wstępnym zgromadzeniu, gdyż nie zostali o nim poinformowani oraz wierzyciele, którzy głosowali przeciwko układowi mogą złożyć zażalenie na postanowienie sądu. Termin na jego złożenie wynosi dwa tygodnie od dnia obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Sąd drugiej instancji może uchylić postanowienie o zatwierdzeniu układu i przekaże sprawę do ponownego rozpoznania, jeżeli jest on sprzeczny z prawem, jest oczywiste, że nie zostanie on wykonany, albo został uchwalony z pokrzywdzeniem innych wierzycieli. W takim wypadku sąd ponownie rozpoznający sprawę nie może zwołać już wstępnego zgromadzenia wierzycieli, a prowadzi on postępowanie wg przepisów tytułu II ustawy: „postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości”.
Zawarcie skutecznego układu prowadzi do zakończenia postępowania upadłościowego.
Wstępne zgromadzenie wierzycieli odbywa się pod przewodnictwem sędziego wyznaczonego ze składu rozpoznającego wniosek o ogłoszenie upadłości. W zgromadzeniu może uczestniczyć dłużnik, wierzyciele, których wierzytelności stwierdzone są tytułami egzekucyjnymi, tymczasowy nadzorca sądowy (zarządca przymusowy). W zgromadzeniu mogą wziąć udział również wierzyciele, których wierzytelności są bezsporne albo uprawdopodobnione i zostali dopuszczeni przez sąd lub sędziego wyznaczonego do prowadzenia wstępnego zgromadzenia wierzycieli (art. 50 PrUpN). Ustawodawca przewidział szereg instytucji mających przyspieszyć przeprowadzenie wstępnego zgromadzenia. Są to:
– zakaz odraczania wstępnego zgromadzenia wierzycieli,
– umożliwienie ponownego wyznaczenia zgromadzenia w szczególnie uzasadnionych przypadkach,
– nieobecność dłużnika nie jest przeszkodą do podjęcia uchwał, do których wstępne zgromadzenie zostało uprawnione.
W sprawach nieuregulowanych, do wstępnego zgromadzenia wierzycieli stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zgromadzenia wierzycieli (art. 48 PrUpN).
5. Orzeczenia.
Po zakończeniu wskazanych faz, z których, jak juz wskazywano, nie wszystkie są obligatoryjne sąd upadłościowy podejmuje orzeczenia, w których może uwzględnić wniosek o ogłoszenie upadłości, oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, odrzucić wniosek o ogłoszenie upadłości. W przypadku uwzględnienie wniosku, następuje drugi etap postępowania, czyli postępowanie właściwe likwidacyjne, bądź układowe.
