Pracodawcy, przede wszystkim ze względów ekonomicznych, zatrudniają osoby na podstawie umów cywilnoprawnych: umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej. Powodem powyższej, coraz częstszej praktyki pracodawców jest brak obowiązku odprowadzania składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne od umów cywilnoprawnych, a także nie obciążające ich koszty podatku od wynagrodzenia.
Zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jeżeli stosunek łączący strony umowy, której przedmiotem jest świadczenie pracy, zawiera wyżej określone elementy, bez względu na nazwę umowy zawartej pomiędzy stronami, stanowi on zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, podlegające przepisom Kodeksu pracy.
Natomiast w art. 22 § 12 Kodeksu pracy, bezpośrednio wyrażono zasadę, iż nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną. A zatem zatrudnianie osób na podstawie innej niż umowa o pracę, przy zachowaniu elementów określonych w art. 22 § 1 Kodeksu pracy, jest niedopuszczalne, a ponadto: na podstawie art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy stanowi wykroczenie, za popełnienie którego grozi kara grzywny w wysokości od 1 000 zł do 30 000 zł.
Zasadniczym problemem jest więc określenie sytuacji prawnej stron umowy i łączącego je stosunku prawnego, polegającego na świadczeniu pracy. Poniżej zostaną wskazane elementy przedmiotowo istotne umów cywilnoprawnych: umowy zlecenia, umowy o dzieło i umowy agencyjnej, pozwalające na zgodne z prawem stosowanie ich w obrocie pomiędzy pracodawcami i świadczącymi pracę (przyjmującym zlecenie, przyjmującym zamówienie, agentem).
Umowa zlecenia
Unormowanie prawne umowy zlecenia znajduje się w przepisach Kodeksu cywilnego od art. 734 do art. 751. Stronami umowy zlecenia są: przyjmujący zlecenie, potocznie zwany zleceniobiorcą, a także dający zlecenie, potocznie zwany zleceniodawcą.
Elementem przedmiotowo istotnym umowy zlecenia, a tym samym obowiązkiem przyjmującego zlecenie (zleceniobiorcy), zgodnie z art. 734 Kodeksu cywilnego jest dokonanie określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawcy). Ponadto zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie (art. 734 § 2 Kodeksu cywilnego). Natomiast obowiązkiem dającego zlecenie jest wypłata wynagrodzenia dla przyjmującego zlecenie, o czym świadczy odpłatny charakter umowy zlecenia (art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego).
Umowa zlecenia charakteryzuje się wykonywaniem czynności z należytą starannością. Zatem umowa zlecenia należy do kategorii umów starannego działania. Oznacza to, że przyjmujący zlecenie powinien wykonywać wszelkie czynności składające się na zlecenie z należytą starannością
Umowa o dzieło
W przepisach Kodeksu cywilnego od art. 627 do art. 646 unormowano charakter prawny umowy o dzieło. Stronami umowy o dzieło są: przyjmujący zamówienie, potocznie zwany wykonawcą dzieła i zamawiający.
Przyjmujący zamówienie ma obowiązek wykonać oznaczone dzieło (art. 627 Kodeksu cywilnego), a także wydać je zamawiającemu (art. 643 Kodeksu cywilnego). Dzieło będące przedmiotem umowy stron musi być konkretnie oznaczone, wcześniej umówione, co w praktyce oznacza, iż strony w treści umowy powinny szczegółowo określić końcowy rezultat w formie dzieła. Zamawiający ma natomiast obowiązek zapłacić wynagrodzenie, a także odebrać dzieło.
Umowa o dzieło jest umową rezultatu, albowiem elementem przedmiotowo istotnym tej umowy jest wykonanie określonego dzieła, indywidualnie i konkretnie oznaczonego, rozumianego jako końcowy rezultat, efekt działań przyjmującego zamówienie.
Umowa agencyjna
Umowa agencyjna uregulowana jest w przepisach Kodeksu cywilnego od art. 758 do art. 7649. Stronami umowy agencyjnej są: przyjmujący zlecenie (agent) i dający zlecenie.
Zgodnie z art. 758 Kodeksu cywilnego przez umowę agencyjną agent zobowiązuje się, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie albo do zawierania ich w jego imieniu. Kolejnym obowiązkiem agenta jest przekazywanie wszelkich informacji mających znaczenie dla dającego zlecenie oraz przestrzeganie jego wskazówek. Natomiast obowiązkiem dającego zlecenie, stanowiącym element przedmiotowo istotny umowy agencyjnej jest wypłata wynagrodzenia należnego agentowi w formie prowizji, której wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów. Ponadto dający zlecenie zobowiązany jest przekazywać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy.
Umowa agencyjna, tak jak umowa zlecenia należy o kategorii umów starannego działania, ze względu na charakter stałego pośrednictwa agenta przy zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie lub w jego imieniu.
