Wśród podstawowych zasad prawa pracy, mających nadrzędny charakter, ustawodawca wymienił m.in. zasadę równego traktowania pracowników oraz zakaz dyskryminacji.
Zasada równych praw
Pierwsza z nich, wyrażona w art. 111 k.p. głosi, iż pracownikom przysługują równe prawa w sytuacji, gdy w jednakowy sposób wypełniali takie same obowiązki. Przede wszystkim przejawia się to w prawie do równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu. Trzeba jednak mieć na uwadze, iż ustawowo pojęta równość nie oznacza tożsamości, identyczności. Przez równość powinno się rozumieć jednakowe traktowanie, polegające na stosowaniu takiej samej miary, kryterium względem pracowników zaliczanych do danej kategorii, grupy na podstawie pewnej określonej cechy. W takim ujęciu, sam ustawodawca nie narusza zasady równego traktowania pracowników, ustalając odmienne okresy wypowiedzenia dla pracowników ze względu na okres ich zatrudnienia. Równe traktowanie będzie zatem wyrażało się w tym, iż wszystkim pracownikom, którzy byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i przepracowali mniej niż 6 miesięcy, przysługuje 2 tygodniowy okres wypowiedzenia.
Ponadto, równe traktowanie mężczyzn i kobiet, które zostało podkreślone w tej zasadzie, nie oznacza wcale, iż przysługują im absolutnie takie same uprawnienia. Istnieją w końcu pewne nieprzekraczalne różnice, wynikające z właściwości danej płci, które przesądzają o przyznaniu pewnych praw lub nałożeniu pewnych ograniczeń, jednak nie będą one uznawane za złamanie zasady równego traktowania. Przykładem takich sytuacji jest przyznanie prawa do urlopu macierzyńskiego kobietom, jak również zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia (art. 176 k.p.), których szczegółowy wykaz znajduje się w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10.09.1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz.U. Nr 114, poz. 545).
Zakaz dyskryminacji
Zakaz dyskryminacji, wyrażony w art. 113 k.p., jest następną podstawową zasadą prawa pracy. Stwierdza on niedopuszczalność jakiejkolwiek dyskryminacji w zatrudnieniu. Rozwinięcie tej zasady znajduje się w art. 183 a – 183 e k.p.
1. Zakres stosowania
Równe traktowanie w zatrudnieniu objawia się w niedopuszczalności jakiejkolwiek dyskryminacji w sytuacjach w zakresie:
– nawiązywanie i rozwiązywanie stosunku pracy;
– warunków zatrudnienia;
– awansowania;
– dostępu do szkoleń i podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
2. Przyczyny dyskryminacji
Przykładowymi motywami, kryteriami dyskryminacji są:
– płeć;
– wiek;
– niepełnosprawność;
– rasa;
– religia;
– narodowość;
– przekonania polityczne;
– przynależność związkowa;
– pochodzenie etniczne;
– wyznanie;
– orientacja seksualna;
– zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony;
– zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy.
3. Rodzaje dyskryminacji
(a) Bezpośrednia: ma ona miejsce wówczas, gdy na tle innych pracowników znajdujących się w porównywalnej sytuacji, pracownik ze względu na którąś z wyżej wymienionych przyczyn jest lub mógłby być traktowany mniej korzystnie.
(b) Pośrednia: można o niej mówić wtedy, gdy daną grupę pracowników, wyróżnioną ze względu na jedną lub więcej przyczyn dyskryminacji, dotyka niekorzystna dysproporcja albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie wymienionym w pkt. 1, która jest skutkiem pozornie neutralnych postanowień, kryterium lub podjętych działań.
Przejawem dyskryminacji może być także zachęcanie innej osoby do zachowań dyskryminujących lub nakłanianie jej do tego, molestowanie na tle psychicznym, a także molestowanie na tle seksualnym.
4. Dozwolone różnicowanie pracowników
Ustawodawca wymienił także sytuacje, w których nie dochodzi do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu przez pracodawcę:
– jeżeli w przypadkach wymienionych w pkt. 1 udowodni on, iż powody różnicującego zachowania są obiektywne;
– jeżeli nie zatrudni on osoby ze względu na jedną lub więcej przyczyn dyskryminacji, w sytuacji, gdy rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania skutkują tym, iż przyczyna ta jest kluczowym wymaganiem zawodowym;
– jeżeli wypowiada warunki zatrudnienia dotyczące czasu pracy, gdy jest to uzasadnione przyczynami niemającymi związku z pracownikami;
– jeżeli różnicuje sytuację prawną w sytuacji ochrony rodzicielstwa lub niepełnosprawności;
– jeżeli różnicuje pracowników ze względu na wiek w sytuacji stosowania kryterium stażu pracy;
– jeżeli naruszenie takie jest świadomie podejmowane na pewien tylko czas w celu wyrównania szans wszystkich lub znacznej liczby pracowników;
– jeżeli naruszenie ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd jest stosowane przez kościoły, związki wyznaniowe i inne organizacje, których etyka opiera się na religii, w sytuacji, gdy charakter podejmowanej przez nie działalności skutkuje tym, iż zastosowanie takiego kryterium jest decydującym wymaganiem zawodowym.
5. Ochrona pracowników
Jeżeli któryś z pracowników doznał dyskryminacji, a więc naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, przysługuje mu prawo do odszkodowania, którego wysokość nie może być niższa niż minimalne wynagrodzenie.
