Przepisy kodeksu postępowania cywilnego znacznie konkretyzują pojęcie drogi sądowej jako drogę postępowania przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym. Przez przedstawicieli doktryny, zgodnie z przepisami postępowania cywilnego ta droga jest określana mianem drogi sądowej w ścisłym znaczeniu. A contrario możemy wyróżnić drogę sądową w znaczeniu szerszym, która to obejmuje postępowanie przed sądami szczególnymi.
O dopuszczalności drogi sądowej, można mówić jeśli powód konstruuje roszczenie cywilnoprawne bądź opiera swe żądania na zdarzeniach prawnych, które stanowią źródło stosunków cywilnoprawnych. Gdy sprawa nie ma charakteru cywilnego lub znajduje się w kompetencji innego organu to zachodzi wówczas brak drogi sądowej – art. 2 § 3 kpc. Wcześniejsze toczące się postępowania nie mają wpływu na drogę sądową w sprawach cywilnych. Wyjątkiem jest postępowanie sądowo administracyjne gdy w razie wykonania wyroku sądu administracyjnego uwzględniającego skargę na bezczynność oraz w razie bezczynności organu po wyroku uchylającym lub stwierdzającym nieważność aktu lub czynności – strona może wnieść do sądu administracyjnego skargę w której żąda wymierzenia kary grzywny temu organowi.
W postępowaniu cywilnym można również mówić o niedopuszczalności drogi sądowej jeżeli sprawa nie podlega załatwieniu przez sąd powszechny. Powodem niedopuszczalności drogi sądowej może stanowić fakt, że sprawa nie jest sprawą cywilną ani w znaczeniu materialnym ani w znaczeniu formalnym, jak również sprawa jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym lecz z mocy szczególnego przepisu ustawy stała się w kompetencji innego organu niż sąd powszechny.
W niektórych przypadkach, zanim sprawa trafi na wokandę sądu powszechnego, odbywa się przed innym organem np.
W sprawach z zakresu stosunków sąsiedzkich i odpowiedzialności za szkody sądowe dochodzenie roszczeń jest możliwe po wyczerpaniu postępowania ugodowego.
W sprawach o rozgraniczenie nieruchomości właściwy organ wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości jeżeli zainteresowani właściciele nieruchomości nie zawarli ugody a ustalenie przebiegu nastąpiło na postawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron.
W sprawach z zakresu prawa wodnego. W sprawie naprawienia szkód, droga sądowa przysługuje dopiero po wyczerpaniu trybu przed właściwym organem.
W sprawach z zakresu prawa przewozowego. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu sądowym przysługuje uprawnionemu po bezskutecznym wyczerpaniu postępowania reklamacyjnego.
Rozpoznanie sprawy, w której droga sądowa była niedopuszczalna powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 1 kpc). Postępowanie dotknięte nieważnością stanowi podstawę zastosowania środków zaskarżenia, co konsekwencji prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i odrzucenia pozwu. W sytuacji uprawomocnienia się orzeczenia dotkniętego nieważnością jest możliwość jego wzruszania. Może to mieć miejsce albo wskutek rozpoznania skargi kasacyjnej albo skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Ponadto, z inicjatywy Prokuratora Generalnego Sąd Najwyższy unieważnia prawomocne orzeczenie wydane w sprawie.
Niedopuszczalność drogi sądowej może być:
Bezwzględna- gdy sprawa nie może być załatwiona przez sąd powszechny w ogóle.
Względna- gdy może być poddana kompetencji sądu powszechnego albo innego organu.
Czasowa- gdy sprawa cywilna można być załatwiona przed sądem powszechnym dopiero po uprzednim wyczerpaniu trybu postępowania przed innym organem.
Reasumując należy stwierdzić, że droga sądowa jest jedną z istotniejszych przesłanek procesowych, ponieważ daje gwarancję załatwienia sprawy a z drugiej strony usprawnia pracę sądów, poprzez wykluczenie spraw, które nie należą do ich kompetencji.
