Pojęcie
Dyżur, w kodeksowym rozumieniu to pozostawanie przez pracownika poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy, która wynika z umowy o pracę. Pracownik pełni dyżur w zakładzie pracy albo w innym miejscu, który wskaże mu pracodawca.
Gwoli przypomnienia, czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy – tzn. jest gotowy do pracy, pracuje, jest dyspozycyjny, natomiast dyżur to tylko pozostawanie w gotowości, co nie jest równoznaczne z faktycznym wykonywaniem pracy.
Dyżur nie stanowi zatem czasu pracy w klasycznym rozumieniu, ani też pracy w godzinach nadliczbowych – choć wykazuje podobieństwo, jednak inaczej zostały uregulowane kwestie kompensaty.
Czas trwania dyżuru i kompensata
Czas pełnienia dyżuru jest wliczany do czasu pracy, ale tylko wtedy gdy pracownik faktycznie wykonuje pracę. Taka praca jest rozliczana wg zasad ogólnych – normalna stawka wynagrodzenia, wynikająca z osobistego zaszeregowania pracownika.
W sytuacji gdy pracownik jedynie oczekuje na konieczność podjęcia pracy – czyli pozostaje w gotowości, ale pracy nie wykonuje – czas ten nie jest wliczany do czasu pracy. Wówczas jedyną kompensatę stanowi czas wolny w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru. W razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jedynie gdy taki składnik nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia, wówczas pracownikowi przysługuje za czas pełnienia dyżuru 60% wynagrodzenia – regulacja ta nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.
Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, tzn. pracownikowi musi zostać zapewnione:
1.co najmniej 11 h na dobę nieprzerwanego odpoczynku,
2.co najmniej 35h na tydzień nieprzerwanego odpoczynku, który obejmuje kwestię z pkt. 1.
3.odpoczynek powinien przypadać w niedzielę (tj. 24h od godziny 6:00 w tym dniu – chyba, że pracodawca ustali inną godzinę) – odpoczynek może jednak przypadać w innym dniu.
Dyżur domowy – dyżur „pod telefonem”
Pracodawca może z pracownikiem umówić się na odbywanie tzw. dyżuru domowego. Polega to na tym, że pracownik jest zobowiązany do odebrania wezwania (najczęściej telefonicznego) i stawienia się do dyspozycji pracodawcy w razie potrzeby. Taki dyżur nie jest jednak objęty obowiązkiem wynagrodzenia ani kompensaty w postaci czasu wolnego.
Dyżur domowy nie może jednak odbywać się bez jakichkolwiek ograniczeń Najczęściej strony (pracodawca i pracownik) w umowie o pracę, tudzież późniejszej stanowiącej aneks do umowy, mogą umówić się na odbywanie takich dyżurów. Wówczas określają także warunki kompensaty. Ważne jest jednak to, że pracodawca nie może domagać się od pracownika pozostawania przez niego w gotowości do pracy cały czas.
Dla porównania…
Dyżur pracowników służby zdrowia został zupełnie inaczej uregulowany niż dyżur w kodeksie pracy. Podstawą prawną jest ustawa z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej. Dyżury te nie są wliczane do czasu pracy. Takiemu pracownikowi przysługuje jednak wynagrodzenie za cały czas trwania dyżuru (niezależnie od tego czy w tym czasie wykonywał pracę), które jest wyższe od zwykłej stawki. Co więcej ustawa przewiduje również wynagrodzenie za dyżur domowy.
