Zakres pojęcia „czynności prawne pełnomocnika z samym sobą”
Nawiązując do brzmienia art. 108 k.c. należy zauważyć, iż zakresem pojęcia czynności pełnomocnika z samym sobą, objęte są generalnie dwie sytuacje. Pierwsza ma za przedmiot stany faktyczne charakteryzujące się takim układem stron stosunku prawnego, gdzie jedną z nich jest sam pełnomocnik, a drugą podmiot reprezentowany przez niego (tego pełnomocnika). Druga zaś, opisana w art. 108 zd. 2 k.c., dotyczy tych czynności prawnych, które dokonywane są pomiędzy dwoma podmiotami reprezentowanymi są przez tego samego pełnomocnika.
Reguła względnego zakazu dokonywania przez pełnomocnika czynności z samym sobą
Artykuł 108 zd. 1 k.c. w swojej pierwszej części zawiera regułę, zgodnie z którą pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej (nie może reprezentować drugiej strony czynności prawnej ), której dokonywa w imieniu mocodawcy. Reguła ta nosi znamiona względnej, gdyż w dalszej części przepisu dopuszczone zostały od niej dwa wyjątki: 1) pełnomocnik może dokonać czynności prawnej z samym sobą, jeżeli wynika to z treści pełnomocnictwa; 2) pełnomocnik może dokonać czynności prawnej z samym sobą, jeżeli ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.
Wyłączenie zakazu dokonywania przez pełnomocnika czynności z samym sobą ze względu na wolę mocodawcy
Pierwszy z wymienionych wyjątków dopuszcza sytuację, gdy sam mocodawca upoważnia pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych z samym sobą. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny, popartym brzmieniem art. 65 k.c., tego rodzaju rozszerzenie umocowania nie musi wprost wynikać z oświadczenia woli mocodawcy, gdyż może zostać stwierdzone w drodze jego wykładni. Należy wyraźnie zaznaczyć, iż w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony czynności prawnej, wyłączenie zakazu nastąpi dopiero, gdy pełnomocnik został upoważniony do dokonywania czynności z samym sobą przez obu mandatów.
Wyłączenie zakazu dokonywania przez pełnomocnika czynności z samym sobą ze względu na szczególną treść czynności
Drugi wyjątek wynika nijako z celu regulacji omawianego zakazu, który nie może zostać osiągnięty w przypadku, gdy czynności prawna pełnomocnika dokonana z samym sobą nie może naruszyć interesów mocodawcy. W takim przypadku już na poziomie omawianej regulacji art. 108 k.c (bez potrzeby ingerencji w treść pełnomocnictwa przez mocodawcę) przedmiotowy zakaz zostaje uchylony.
Skutki złamania zakazu dokonywania przez pełnomocnika czynności z samym sobą
Doktryna zgodnie przychyla się do stanowiska, iż czynność pełnomocnika dokonana z naruszeniem zakazu zawartego w art. 108 k.c. jest czynnością niezupełną (negotium claudicans). Oznacza to, że złamanie omawianego przepisu nie wiąże się z sankcją nieważność czynności prawnej, lecz potocznie mówiąc, z sankcją czasowego braku jej skuteczności (skuteczność uzależniona jest od potwierdzenia czynności prawnej przez mocodawcę). Powyższa kwestia została uregulowana w art. 103 k.c.
Bibliografia:
1. Gniewek E. [red.], Kodeks cywilny. Komentarz., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011.
2. Katner W.J. [red.], Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
3. Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005.
4. Rudnicki S., Pełnomocnictwo [w:] Bieniek G., Rudnicki S., Nieruchomości. Problematyka prawna, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2011.
