1. Pojęcie przedsiębiorcy
Aby zrozumieć istotę omawianego problemu, należy wpierw odwołać się do normatywnej definicji przedsiębiorcy, którą można odnaleźć w wielu ustawach, jednakże fundamentalne znaczenie przypisuje się tej zawartej w Kodeksie cywilnym oraz w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej (02 lipca 2004).
(a) Kodeks cywilny: według art. 431 k.c., „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”.
(b) Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej: zgodnie z art. 4 ust. 1: „Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje osobowość prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą”.
2. Osoba małoletnia
Przedsiębiorcą może być osoba fizyczna, którą Kodeks cywilny dzieli na trzy grupy według kryterium posiadania zdolności do czynności prawnych. Można więc mówić o:
(a) Osobie mającej pełną zdolność do czynności prawnych: zgodnie z art. 11 k.c., jest to osoba, która jest pełnoletnia, a więc ukończyła osiemnaście lat, lub jest to osoba małoletnia, mająca co najmniej 16 lat, która zawarła małżeństwo za zgodą wyrażoną przez sąd (art. 10 § 2 k.c.), dzięki czemu uzyskuje ona pełnoletniość.
(b) Osobie mającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych: zgodnie z art. 15 k.c. jest to osoba małoletnia (która ukończyła lat trzynaście, a nie ma jeszcze lat osiemnastu) lub osoba ubezwłasnowolniona częściowo (może to być także osoba pełnoletnia), dla której ustanawia się kuratora.
(c) Osobie niemającej zdolności do czynności prawnych: jest to osoba, która nie ukończyła lat trzynastu (a więc nie jest jeszcze małoletnia) lub osoba ubezwłasnowolniona całkowicie (która ukończyła lat trzynaście), dla której ustanawia się opiekuna, jeżeli nie pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską.
Zasadniczo, aby czynności prawne, przez które małoletni zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, były ważne, musi zostać wyrażona zgoda jego przedstawiciela ustawowego (którym najczęściej jest rodzic) za każdym razem, gdy podejmuje się on takiej czynności – art. 17 k.c. Zatem, a contrario, jeżeli ustawa wymaga dla danej czynności prawnej takiej zgody, a nie została ona wyrażona, czynność ta staje się nieważna. Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, w których osoba małoletnia zawiera umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. umowa sprzedaży) – art. 20 k.c., rozporządza swoim zarobkiem (otrzymanym np. na podstawie umowy o świadczenie usług), chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej – art. 21 k.c, czy otrzymała od przedstawiciela ustawowego przedmioty do swobodnego użytku – art. 22 k.c. W sytuacjach tych nie jest wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego, aby taka czynność prawna była ważna. Ponadto, osoba między szesnastym a osiemnastym rokiem życia (młodociany) może zawrzeć umowę o pracę na podstawie art. 190 – 206 Kodeksu pracy bez wyrażenia zgody jej przedstawiciela ustawowego.
3. Małoletni przedsiębiorca
Zarówno w Kodeksie cywilnym (który zawiera najszersze pojęcie przedsiębiorcy), jak i w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, jest napisane, iż przedsiębiorcą może być osoba fizyczna, jednak nie doprecyzowano, czy może to być także osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych lub takiej zdolnością pozbawioną. Czy zatem małoletni może być uznany za przedsiębiorcę? W doktrynie prawa można znaleźć zarówno stanowiska pozytywnie odpowiadające na to pytanie, jak i negatywnie. Jeżeli odpowie się twierdząco, należy wówczas zaznaczyć, że taki małoletni przedsiębiorca, jako osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, nie będzie mógł wykonywać/prowadzić działalności gospodarczej we własnym imieniu, tj. samodzielnie, gdyż, jak to zostało wcześniej ukazane, dla każdej czynności prawnej o charakterze zobowiązującym lub rozporządzającym będzie musiał uzyskać zgodę swojego przedstawiciela ustawowego (analogicznie, osoba częściowo ubezwłasnowolniona będzie potrzebowała każdorazowo zgody ustanowionego przez sąd kuratora). Można zatem stwierdzić, iż w teorii taka sytuacja jest dopuszczalna, natomiast w praktyce może ona nastręczać wiele trudności, skoro dla każdej takie czynności prawnej będzie wymagana zgoda. Zatem wszelkie czynności prawne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej będą de facto wykonywane przez przedstawiceli ustawowych małoletniego, a nie przez jego osobę, skoro nie może on tego dokonywać samodzielnie (we własnym imieniu). Z kolei zdanie przeciwne wyraża sie w tym, iż jedynie osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych może byc uznana za przedsiębiorcę. Warto jednak dodać, iż obserwuje się pewną tendencję wskazującą na fakt, iż istnieją małoletni przedsiębiorcy, głównie na rynku związanym z działalnością internetową, prowadzący sprawy dotyczące ich działalności gospodarczej poprzez swoich rodziców, tj. przedstawicieli ustawowych. Być może zatem z czasem takich przedsiębiorców będzie coraz więcej, a problem, czy małoletni może prowadzić własną działalność gospodarczą, przestanie już być tylko czysto teoretyczną kwestią.
