Potrącenia wzajemnych wierzytelności przy upadłości w opcji układowej i likwidacyjnej

Potrącenia wzajemnych wierzytelności przy upadłości w opcji układowej i likwidacyjnej

Instytucja potrącenia w Kodeksie cywilnym

Instytucja potrącenia uregulowana jest w Kodeksie cywilnym (zwanym dalej k.c.), a polega na tym, iż w sytuacji gdy dwie osoby są względem siebie wierzycielem i dłużnikiem, to każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony. Wierzytelności umarzane są do wysokości wierzytylności niższej. Może to nastąpić w sytuacji, gdy wierzytelności opiewają na pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku, są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Potrącenie następuje poprzez złożenie oświadczenia drugiej stronie, które ma moc wsteczną do chwili, gdy potrącenie stało się możliwe (art. 498 i art. 499 k.c.). Art. 504 k.c. stanowi, iż zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia, albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym później niż wierzytelność zajęta. Kodeks przewiduje również rodzaje wierzytelności nie ulegające umorzeniu przez potrącenie. Są to wierzytelności nie ulegające zajęciu, wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych oraz takie, których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Potrącenie w PrUpN przy upadłości w opcji układowej.

Art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr. stanowi, iż w czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zakończenia albo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, potrącenie wzajemnych wierzytelności między upadłym i wierzycielem nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel: stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości; będąc dłużnikiem upadłego, stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. Zakazy te wynikają z tego, iż w ramach postępowania upadłościowego dochodzone mogą być jedynie wierzytelności powstałe najpóźniej w dniu ogłoszenia upałdości. W drugiej sytuacji z kolei ustawodawca chciał uniknąć spekulacji wierzytelnościami [R. Lewandowski, P.Wołowski, Prawo upadłościowe i naprawcze, Warszawa 2011, s. 115]. Należy zauważyć, iż drugi zakaz dotyczy jedynie sytuacji, gdy wierzytelność została nabyta w drodze przelewu czy indosu. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 25 września 2003 r. (V CK 188/02) nabycie wierzytelności w ten sposób jest ważne, jednak nabywca traci prawo jej potrącenia. Art. 89 ust. 2 PrUpN wprowadza wyjątek od powyższej zasady: potrącenie jest dopuszczalne, jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi i jeżeli odpowiedzialność ta powstała przed ogłoszeniem upadłości (np. poręczyciel). Ust. 3 tego artykułu stanowi, iż potrącenie nastepuje poprzez oświadczenie wierzyciela złożone nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. SN w uchwale z dnia 06 lipca 2006 r. przewidział, iż po zakończeniu postępowania upadłościowego wydaniem postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego (co następuje po uprawomocnieniu się postanowienia o zatwierdzeniu układu) albo likwidacją majątku upadłego (co następuje w sytuacji układu likwidacyjnego) dopuszczalne jest skuteczne potrącenie wierzytelności układowej z wzajemną wierzytelnością upadłego, gdy oświadczenie nie zostało złożone w terminie przewidzianym w art 89 ust. 3 PrUpN. Wynika to z granic czasowych zakazu potrącania wzajemnych wierzytelności określonych w art. 89. Zakończeniem postępowania w opcji układowej jest postanowienie z art. 293 ust. 1 PrUpN a nie postanowienie o wykonaniu układu z art. 297 ust. 1 PrUpN.

Potrącenie w PrUp przy upadłości w opcji likwidacyjnej

Ogłoszenie upadłości w opcji liwkidacyjnej również modyfikuje raguły potrąceń wzajemnych wierzytelności określone w k.c. Art. 93 ust. 1 PrUpN stanowi, iż potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. Zgodnie jednak z wyrokiem SN z dnia 15 grudnia 1994 r. (I CRN 149/94), jeżeli potrącenie wierzytelności wierzyciela dokonywane jest z wierzytelnością upadłego, niewchodzącą do masy upadłościowej, to potrącenie dokonywane jest na zasadach przewidzianych w k.c. Ponadto przepisy art. 93 – art. 96 PrUpN stosuje się jedynie w przypadku, gdy potrącenie dokonywane jest po ogłoszeniu upadłości. Warto również wspomnieć o innej sytuacji, rozwiązanej przez Sąd Najwyższy, mianowicie kwestii, gdy obydwie wierzytelności powstają po ogłoszeniu upadłości. SN stwierdził, że brak przepisów szczególnych w PrUpN uzsadnia pogląd, iż należy stosować w takim wypadku zasady ogólne z k.c. – wyrok z dnia 20 lutego 1997 r. (I CKN 3/97). Zgodnie z ust. 1 art. 93 in fine PrUpN, chociaż jedna wierzytelność musi być wymagalna w momencie ogłoszenia upadłości. Warunek ten będzie zawsze spełniony, gdyż wierzytelność względem masy upadłości staje się wymagalna właśnie z chwilą ogłoszenia upadłości (art. 498 par. 1 pkt 4 k.c.). W literaturze przedmiotu oraz w orzecznictwie przyjmuje się, że oświadczenie wierzyciela o potrąceniu może zostać zgłoszone syndykowi, jednakże istnieje również obowiązek zgłoszenia przedstawionej do potrącenia wierzytelności sędziemu- komisarzowi (art. 96 w zw. z art. 236 PrUpN oraz orz. SN z dnia 28 października 1999 r. – II CKN 551/98). Ust. 2 i 3 art. 93 PrUpN określają kwoty jakie podlegają potrąceniu w zależności od terminu ich płatności. Jeżeli dług upadłego (czyli wierzytelność wierzyciela upadłego) nie był wymagalny w dniu ogłoszenia upadłości, to potrącenie go w pełnej wysokości powodowałoby zaspokojenie wierzyciela w w kwocie wyższej niż należna. Z tego powodu do potrącenia przyjmuje się sumę zmniejszoną o odsetki ustawowe, nie wyższe jednak niż 6% stosunku rocznym, za czas od ogłoszenia upadłości do dnia płatności, nie więcej jednak niż za 2 lata. Przy dokonywaniu potrącenia należy wskazać poprawnie wysokości wymagalnych wierzytelności. [P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze.Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2012, s. 199 – 200; S.Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz., wyd. 8, Warszawa 2011, s. 373].

Art. 94 i art. 95 PrUpN określają dopuszczalność potrącenia. Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości, albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. Aktualne wy tym miejscu są uwagi poczynione wyżej odnośnie potrącania wierzyteności w postępowaniu układowym. Zakaz potrącania występuje w sytuacji, gdy przy nabyciu wierzytelności, dłużnik upadłego miał świadomość podstaw ogłoszenia upadłości, bez względu na to czy zbywca miał o tym jakąkolwiek informację. Dowód w tym zakresie spoczywa na syndyku zgodnie z art. 6 k.c. Jeżeli nabywca wierzytelności będący dłuznikiem upadłego, staje się wierzycielem na skutek spłaty długu za który odpowiada osobiści, to potrącenie jest dopuszczalne, o ile nabywca w czasie, gdy przyjął odpowiedzialność za dług upadłego, nie wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Stan świadomości nabywcy ma znaczenie jedynie w ciągu roku od przed dniem ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 95 PrUpN potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po dniu ogłoszenia upadłości. Przepis ten służy uniknięciu sytaucji, gdy po ogłoszeniu upadłości wierzyciel upadłego wykupuje jego majątek „płacąc” poprzez przedstawienie do potrącenia swojej wierzytelności. 

Polecane

Najnowsze