Według polskiego Prawa prasowego,
„dziennikarzem jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji.”1
Jest to podmiotowo-przedmiotowa definicja, łączy bowiem opis czynności zawodowych, wykonywanych w ramach pracy, z określeniem osób wykonujących ten zawód. Zdaniem ustawodawcy dziennikarzem jest zarówno ta osoba, która pozostając z redakcją w stosunku pracy, zajmuje się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, jak i ta, która zajmuje się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji.
Dziennikarz nie musi być związany z redakcją umową o pracę
Dziennikarz może pozostawać w stosunku pracy z redakcją, albo być z nią związany umową zlecenia bądź inną umową, w jakikolwiek sposób zobowiązującą go do tworzenia, redagowania czy przygotowywania materiałów prasowych. Tak rozumianym dziennikarzem jest więc zarówno reporter zbierający materiał, jak i ten pracownik redakcji, którego zadaniem jest przetwarzać, redagować czy opracowywać otrzymane informacje2. Dziennikarzem jest także człowiek, którego z redakcją łączy jedynie umowa zlecenia bądź umowa o dzieło, a nawet ten, który będąc stałym współpracownikiem redakcji, zbiera materiały na własną rękę z przeznaczeniem dla danej redakcji. Student odbywający praktykę w gazecie, telewizji czy radio, także jest dziennikarzem3. Z definicji legalnej wynika więc, iż dziennikarzem można być choćby doraźnie.
Dziennikarstwo to zawód twórczy
Do grona dziennikarzy zaliczyć można jedynie pracowników, których praca ma charakter twórczy. Nie będzie więc posiadać statusu dziennikarza zatrudniona w redakcji sekretarka, telefonistka, bibliotekarka czy maszynistka, przepisująca teksty artykułów, mimo że osoby te działają „na rzecz i z upoważnienia redakcji”. Dziennikarzem może być pracownik archiwum redakcyjnego, pod warunkiem jednak, iż jego praca nie będzie się sprowadzać wyłącznie do gromadzenia i udostępniania zbiorów, a będzie zawierać elementy twórcze. Podobnie za dziennikarzy telewizyjnych mogą być uznane jedynie osoby, które tworzą program. Nie są nimi pracownicy techniczni oraz spikerzy i inne osoby, które tylko wykonują scenariusz.
Definicja dziennikarza nie ma nic wspólnego z etatowością
Dziennikarzem będzie zarówno osoba pracująca na pełnym etacie, jak i ten, kto zatrudniony jest na część etatu. Dozwolone jest wykonywanie pracy dziennikarza na rzecz kilku redakcji, w jednej będąc zatrudnionym na pełnym etacie, a z pozostałymi wiążąc się w inny sposób, np. umową o dzieło lub umową zlecenia. W przypadku pracy jednego dziennikarza w kilku miejscach może dojść do kolizji związanej z ich konkurencyjnością. Mimo wszystko takie sytuacje można ewentualnie uznać za sprzeczne z etyką zawodową. Dla wielu osób trudniących się tą profesją, dziennikarstwo nie jest głównym źródłem zarobków, a jedynie pracą „dorywczą”. Dziennikarzy możemy spotkać wśród polityków, lekarzy, finansistów, sportowców, czy nawet studentów.
Redaktor i redaktor naczelny też są dziennikarzami
Ustawa wyróżnia spośród dziennikarzy redaktorów oraz redaktorów naczelnych. Pierwsi to ci spośród dziennikarzy, którzy decydują lub współdecydują o publikacji materiałów prasowych (art. 7 ust. 2 pkt 6 pr.pras.). Są to zatem osoby, które posiadają rzeczywisty wpływ na decyzję o publikacji materiałów prasowych. Redaktor pełni podwójną rolę; redaguje, tworzy lub przygotowuje materiały prasowe jako dziennikarz, a zarazem podejmuje decyzje co do ich publikacji4. Redaktor naczelny faktycznie kieruje redakcją i zgodnie z ustawą posiada uprawnienia do decydowania o całej jej działalności (art. 7 ust. 2 pkt 7 pr.pras.). Zgodnie z art. 25 pr.pras., redaktor naczelny kieruje redakcją. W artykule tym doprecyzowane zostały także inne kwestie dotyczące jego statusu, jak wymogi formalne objęcia omawianej funkcji. Odpowiada on za treść przygotowanych przez redakcję materiałów prasowych oraz za sprawy redakcyjne i finansowe redakcji w granicach określonych w statucie lub właściwych przepisach. Ustawa zobowiązuje redaktora naczelnego ponadto do dbania o poprawność języka materiałów prasowych oraz przeciwdziałania jego wulgaryzacji. Różnica pomiędzy redaktorem a redaktorem naczelnym sprowadza się do tego, iż ten pierwszy, decydując o publikacji artykułów lub innych materiałów, przejmuje odpowiedzialność za ich treść. Redaktor naczelny natomiast to w praktyce dyrektor przedsiębiorstwa, który łączy nadzór merytoryczny z finansowym5. Odpowiada jednak przed wydawcą, który jest właścicielem redakcji.
Dziennikarzem jest się na dłużej
Także samo opublikowanie jednego lub nawet kilku tekstów w prasie, czy listów do redakcji, nie daje możliwości na objęcie ich autora zakresem nazwy dziennikarz. Poprzez stwierdzenie „zajmuje się”, ustawodawca wyeliminował z zakresu objaśnianego terminu osoby, których działania w mediach mają wyłącznie epizodyczny charakter. Ze względu na brak powiązania z redakcją, nie będą zaliczane do grona dziennikarzy osoby, które zbierają materiały wyłącznie dla siebie, po to by opublikować je następnie w formie książki lub w ramach cyklu artykułów6.
Wracając do punktu wyjścia, uznać należy, iż osoba prywatna, nie związana z żadną redakcją stosunkiem pracy, ani nie działająca na jej rzecz i z jej upoważnienia, nie jest dziennikarzem w rozumieniu polskiego prawa, choćby systematycznie publikowała swoje materiały. Forma przekazu, jakim jest blog, sama w sobie nie dyskwalifikuje jej jako materiału prasowego w rozumieniu pkt 4 ust. 2 art. 7 ustawy Prawo prasowe. Wystarczy, aby osoba prowadząca blog w Internecie robiła to na podstawie umowy z określoną redakcją, a potocznie nazywana blogerem, faktycznie stanie się dziennikarzem.
1 Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe, art. 7 ust. 2 pkt 5, Dz.U. z 1984r., nr 5, poz. 24, ze zm.
2 Prawo prasowe. Podręcznik akademicki, Jacek Sobczak, Warszawa 2000 s. 128-129.
3 Prawo prasowe. Komentarz, Jacek Sobczak, Warszawa 2008, s. 328.
4 Prawo mediów, pod red. Janusza Barty, Ryszarda Markiewicza, Andrzeja Matlaka, Warszawa 2008, s. 113.
5 Tamże, s. 114.
6 Prawo prasowe. Podręcznik akademicki, Jacek Sobczak, Warszawa 2000, s. 131.