Pojęcie
Zgodnie z art. 710 Kodeksu cywilnego przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Użyczenie jest zatem umową obligacyjną, zobowiązaniową, której przedmiotem i zarówno elementem przedmiotowo istotnym (essentialia negotii) jest korzystanie z cudzej rzeczy. Ponadto jest to umowa realna, a nie konsensualna tak jak inne umowy obligacyjne np. umowa najmu, umowa dzierżawy. Oznacza to, iż do wywołania skutku prawnego w postaci zawarcia umowy użyczenia konieczne jest wydanie przez użyczającego rzeczy biorącemu, a nie tylko zgodne oświadczenia woli stron, które jednakże stanowią jeden z elementów umowy użyczenia. Rzecz będąca przedmiotem umowy użyczenia musi znaleźć się w posiadaniu biorącego. Następuje to przez wydanie rzeczy, czyli przeniesienie jej posiadania. Dodatkowo należy wskazać, że umowa użyczenia jest umową jednostronnie zobowiązującą, bowiem do spełnienia świadczenia tj. zezwolenia na bezpłatne używanie rzeczy, zobowiązany jest użyczający. Biorący rzecz w użyczenie nie jest zobowiązany do świadczenia wzajemnego, tak jak ma to miejsce przy umowie najmu czy dzierżawy, dlatego też umowa użyczenia nie ma charakteru wzajemnego.
Przedmiot
Przedmiotem umowy użyczenia są rzeczy. Mogą to być ruchomości, ale także nieruchomości. W przypadku użyczenia nieruchomości, nie ma zastosowania reguła dotycząca formy aktu notarialnego umowy użyczenia ze względu na fakt, iż umowa użyczenia nie przenosi własności nieruchomości, ani też strona nie zobowiązuje się w niej do przeniesienia własności nieruchomości w przyszłości ( art. 158 Kodeksu cywilnego). Rzecz będąca przedmiotem użyczenia pozostaje nadal w majątku jej właściciela. Ponadto przedmiotem umowy użyczenia mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości – tj. indywidualnie oznaczone, posiadające określoną cechę wyróżniającą je spośród pozostałych rzeczy, a także rzeczy oznaczone co do gatunku – zamienne, nie posiadające wyróżniającej je cechy. Przedmiotem umowy użyczenia może być również część składowa rzeczy. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że użyczający nie musi być jednocześnie właścicielem rzeczy, którą oddaje do bezpłatnego używania. Użyczający może być jej właścicielem, a ponadto: posiadaczem rzeczy (samoistnym lub zależnym) albo dzierżycielem.
Treść
Treść stosunku wynikającego z zawartej umowy użyczenia stanowi zobowiązanie się użyczającego do zezwolenia biorącemu na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. A zatem wyłącznym obowiązkiem użyczającego, a tym samym elementem przedmiotowo istotnym umowy użyczenia, co wyżej już podkreślono, jest znoszenie przez użyczającego używania rzeczy przez biorącego rozumiane jako bierne zachowanie użyczającego, a także powstrzymywanie się od jakichkolwiek czynności ograniczających uprawnienia biorącego rzecz do bezpłatnego używania. Powyższy fakt przesądza jednoznacznie o tym, że umowa użyczenia jest umową jednostronnie zobowiązującą, w której podmiotem zobowiązanym jest użyczający. Społeczno – gospodarczą funkcją użyczenia jest przysporzenie korzyści biorącemu przez oddanie rzeczy przez użyczającego w celu bezpłatnego jej używania. Kauzą tego stosunku prawnego mogą być: chęć pomocy, bezinteresowność po stronie użyczającego.
Forma
W przypadku umowy użyczenia, przepisy nie wymagają szczególnej formy, a więc umowa użyczenia może być zawarta w dowolnej formie: pisemnej, jak również ustnej. Do umowy użyczenia nie stosuje się rygorów związanych z niezachowaniem przez strony umowy odpowiedniej formy.
Użyczenie a precarium
Instytucją pochodzącą z prawa rzymskiego jest podobne do użyczenia precarium, które stanowiło w przeszłości oddanie chłopom ziemi do bezpłatnego używania. Zasadniczą jednak różnicą pomiędzy użyczeniem i precarium jest możliwość odwołania precarium w każdym czasie. W przypadku użyczenia, zgodnie z art. 715 Kodeksu cywilnego, umowa użyczenia zawarta na czas oznaczony kończy się z upływem terminu na jaki została zawarta, natomiast umowa użyczenia zawarta na czas nie oznaczony kończy się, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić.
