Naruszenie prawa do wizerunku osoby powszechnie znanej

Naruszenie prawa do wizerunku osoby powszechnie znanej

Wizerunek: prawo osobiste i majątkowe

Istniejąca i nie kwestionowana w praktyce tendencja do komercjalizacji wizerunku zakreśla ramy dyskusji dotyczącej tożsamości charakteru i treści prawa do wizerunku na gruncie uregulowań art. 23-24 k.c. oraz art. 81 pr. aut. Uwzględniając argumenty przemawiające za poglądem, w myśl którego wizerunek stanowi przedmiot dwóch praw podmiotowych – osobistego (z art. 23 k.c.) oraz majątkowego (z art. 81 pr. aut.), należy wskazać zasadnicze konsekwencje takiego rozróżnienia.

Twierdzenie o majątkowym charakterze wizerunku na gruncie art. 81 pr. aut. skutkuje bowiem wykorzystaniem środków ochrony właściwej dla dóbr majątkowych, w szczególności naprawienia szkody na zasadach przewidzianych w prawie autorskim. Naruszenie wizerunku jako prawa osobistego wywołać może natomiast krzywdę kompensowaną zadośćuczynieniem.

Kompensacja majątkowa

W procesie odszkodowawczym, na podstawie art. 79 ust.1 pkt 3 lit.a) pr.aut., zgodnie z zasadami rozkładu ciężaru dowodu, należy wykazać na zasadach ogólnych przesłanki odpowiedzialności deliktowej, w tym: szkodę, jej wysokość oraz związek przyczynowy, albo skorzystać z dyspozycji art.79 ust.1 pkt 3 lit. b) pr. aut. i domagać się zapłaty sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia.

Ten ostatni sposób dochodzenia naprawienia szkody, wynikający z regulacji Dyrektywy w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (2004/48/WE), wydaje się bardziej korzystny dla powoda, ponieważ zapewnia uzyskanie odszkodowania w wielokrotnej wysokości oraz eliminuje konieczność ustalenia wysokości szkody. Kompensacja majątkowa nastąpi w odniesieniu do wielkości „stosownego wynagrodzenia”, które uprawniony mógłby uzyskać.

Środki o charakterze niemajątkowym

W przypadku naruszenia dóbr osobistych działaniem bezprawnym, pokrzywdzonemu przysługują środki o charakterze niemajątkowym przewidziane w art. 24 k.c., a w przypadku, gdy działanie naruszyciela jest także zawinione, środki o charakterze majątkowym z art. 448 k.c. Obydwa roszczenia mają charakter samodzielny.

Sądowi pozostawiona jest ocena celowości przyznania ochrony w żądanej formie, jej adekwatności, a przede wszystkim rozmiaru doznanej krzywdy. Znikomość ujemnych następstw może być podstawą oddalenia powództwa o zapłatę zadośćuczynienia. Niedopuszczalne jest również uwzględnienie roszczenia o zadośćuczynienie zmierzającego do zastąpienia roszczenia o odszkodowanie. Nie ma także podstaw, by utożsamiać automatycznie naruszenie dobra osobistego z powstaniem po stronie pokrzywdzonego krzywdy.

W literaturze podkreśla się, że „do powstania prawa do zadośćuczynienia konieczne jest, by naruszenie dóbr osobistych spowodowało wystąpienie szkody niemajątkowej. Nie istnieje w powyższym zakresie żadne domniemanie szkody niemajątkowej. Powód musi udowodnić istnienie uszczerbku oraz jego wysokość” (P. Granecki, Odpowiedzialność sprawcy szkody niemajątkowej na podstawie art. 448 k.c., Studia Prawnicze 2002, nr 2, str.83).

Funkcja kompensacyjna zadośćuczynienia

Podkreślić należy, że zadośćuczynienie za doznaną krzywdę nie pełni roli prewencyjnej ani też represyjnej na równi z funkcją kompensacyjną. W doktrynie prawa cywilnego i orzecznictwie, w szczególności w uzasadnieniu uchwały SN (skład 7 sędziów) z 9.09.2008 r. (III CZP 31/08, OSNC 2009/3/36), zadośćuczynienie za doznaną krzywdę zostało wskazane jako realizujące przede wszystkim funkcję kompensacyjną (podobnie J. Barta i R. Markiewicz).

Nie można przy okazji procesu o naruszenie dóbr osobistych nałożyć na pozwanego obowiązków dalej idących, aniżeli wynikające z konieczności naprawienia uszczerbków niemajątkowych powoda w konkretnym stanie faktycznym sprawy. Kwota zadośćuczynienia nie może być represją za „całokształt” (Media a dobra osobiste, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2009, s. 343).

W kontekście powyższych uwag warto w tym miejscu przytoczyć stanowisko M. Czajkowskiej – Dąbrowskiej wyrażone w glosie do wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 stycznia 1999 r., I ACa 1089/98, OSP 2000/9/142: „Jeżeli […] chodzi o wizerunek […] osób powszechnie znanych, dobra te mają realną wartość rynkową jako potencjalne instrumenty reklamy lub merchandisingu towarów i usług. Można oczekiwać, że wykorzystanie ich w tym charakterze przyniosłoby osobom, do których owe dobra należą, wymierną korzyść majątkową. Wykorzystanie dóbr bez zezwolenia uprawnionych pozbawia ich tej szansy, a więc może być rozpatrywane w kategoriach szkody (lucrum cessans). W takim przypadku mielibyśmy do czynienia ze szkodą majątkową spowodowaną naruszeniem – obiektywnie rozumianym – dobra osobistego”.

Zakres ochrony osób publicznych

W celu ustalenia, czy doszło do naruszenia prawa do wizerunku osoby znanej, w praktyce coraz bardziej doniosłe znaczenie ma przesłanka prowadzenia działalności publicznej. Ochrona prawa do prywatności jest ograniczona w przypadku osób: pełniących funkcje publiczne, prowadzących działalność publiczną, osób publicznych, określanych też jako osoby powszechnie znane oraz osób będących obiektem uzasadnionego, zwiększonego zainteresowania.

Z art. 14 ust. 6 pr. prasowego wyraźnie wynika, że zakres ochrony sfery życia prywatnego osób zajmujących się działalnością publiczną jest węższy w porównaniu z osobami prywatnymi (art. 14. ust. 6: „Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz danych dotyczących prywatnej sfery życia chyba, że wiąże się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby.”).

Według J. Sobczaka, osobami prowadzącymi działalność publiczną są również osoby niepełniące funkcji w strukturach władzy publicznej, ale których aktywność (np. artystyczna, naukowa, sportowa) wywołuje zrozumiałe zainteresowanie opinii publicznej. Podjęcie się pełnienia określonej roli społecznej, z czym najczęściej związana jest rozpoznawalność, prowadzi zatem do ograniczeń w sferze ochrony prywatności.

Podobnie A. Matlak: „Kryterium usprawiedliwionego zainteresowania« opinii publicznej może w pewnym zakresie ułatwiać podjęcie decyzji o uznaniu konkretnej osoby za »powszechnie znaną«. Odnosi się ono również do tzw. osób publicznych, które w szerszym zakresie niż przeciętny obywatel zmuszone są tolerować zainteresowanie nimi opinii publicznej.” (A. Matlak, Cywilnoprawna ochrona wizerunku, KPP 2004, z.2, s.334-335).

Dla oceny naruszenia istotne jest również ustalenie, czy rozpowszechniany materiał stał się nośnikiem nowych informacji na temat życia prywatnego osoby domagającej się ochrony (Media a dobra osobiste, J. Barta, R. Markiewicza, Warszawa 2009, s. 76).

Kto jest osobą powszechnie znaną?

Prawo autorskie nie zawiera definicji pojęcia osoby powszechnie znanej. Jak wyjaśnił SN w wyroku z dnia 12 września 2001 r., sygn. akt: V CKN 440/00: „Artykuł 81 ust. 2 pkt 1 wskazuje jedynie, że pojęcie to obejmuje osoby pełniące funkcje publiczne, przykładowo wymienione w tym przepisie (polityczne, społeczne, zawodowe)”. SN podkreślił jednocześnie podobieństwo zwrotów „osoba prowadząca działalność publiczną” (art. 14 ust. 6 Pr. prasowego) i „osoba powszechnie znana” (art. 81 ust. 1 pkt 2 pr. aut.), postulując tożsame ich rozumienie. Powyższe zapatrywanie SN potwierdził w wyroku z dnia 20 lipca 2007 r., sygn. I CSK 134/07: „Określenie »grono osób powszechnie znanych«, obejmuje osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu. Nie są to jednak tylko aktorzy, piosenkarze lub politycy, lecz także osoby prowadzące inną działalność, na przykład gospodarczą lub społeczną”.

Podkreślić należy na zakończenie, że art. 81 ust. 2 pkt 1 pr. aut. wymaga, aby wykonanie wizerunku pozostawało „w związku” z pełnieniem przez osobę przedstawioną funkcji publicznych. Przepis ten nie uzależnia jednak wyłączenia naruszenia od „bezpośredniego” powiązania z działalnością publiczną.

Związek wizerunku z działalnością publiczną nie musi polegać na przedstawieniu określonej osoby podczas wykonywania czynności w ramach tej działalności, ale może także wynikać z ukazania okoliczności lub cech tej osoby, które mogą mieć znaczenie dla wykonywanej przez nią funkcji społecznej.

Polecane

Najnowsze