Zasada nominalizmu:
Obowiązujące przepisy przyjmują, iż zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę sumy nominalnej – czyli takiej na jaką opiewał dług w chwili jego powstania. W związku z powyższym, żadna ze stron umowy nie może wymagać, aby świadczenie pieniężne zostało spełnione w wysokości wyższej lub w niższej od pierwotnie przyjętej.
Waloryzacja:
Waloryzacja świadczeń pieniężnych co do zasady zmierza do przyznania wierzycielowi takiej samej wartości gospodarczej, jaką reprezentowała wierzytelność pieniężna w chwili powstania. Oznacza to, iż w sytuacji zmiany siły nabywczej pieniądza wierzyciel uprawniony jest do żądania większej lub mniejszej sumy pieniężnej (w porównaniu z pierwotnie przyjętą).
Waloryzacja ustawowa:
Nakaz waloryzacji oraz jej miernik mogą m.in. wynikać bezpośrednio z konkretnego przepisu prawa. Przykładowo zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego – zwrot zwaloryzowanej kaucji następuje w kwocie równej iloczynowi kwoty miesięcznego czynszu obowiązującego w dniu zwrotu kaucji i krotności czynszu przyjętej przy pobieraniu kaucji, jednak w kwocie nie niższej niż kaucja pobrana.
Waloryzacja sądowa:
Zgodnie z art. 3581§3 kc. sąd może waloryzować zobowiązanie pieniężne:
a) w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania,
b) po rozważeniu interesów stron,
c) zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, iż waloryzacja sądowa może nastąpić wyłącznie na żądanie strony zobowiązania.
Waloryzacja umowna:
W świetle art. 3581§2 kc. strony zobowiązania mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż polski pieniądz miernika wartości. Przytoczone powyżej klauzule waloryzacyjne mają na celu:
a) zabezpieczenie stron przed zmianą wartości pieniądza (w szczególności jego spadkiem),
b) zabezpieczenie stron przed potrzebą prowadzenia ewentualnego procesu sądowego w przedmiocie waloryzacji świadczenia.
Z treści art.3581 kc. nie wynikają żadne szczegółowe zasady dotyczące oznaczenia miernika wartości, oprócz wskazania, że ma być inny niż pieniądz polski. W związku z tym w konkretnym stanie faktycznym, miernik może być wybrany dowolnie i nie musi pozostawać w związku ze świadczeniem wzajemnym. W praktyce najczęściej stosowanymi klauzulami waloryzacyjnymi są:
a) klauzule walutowe – za miernik przyjmuje się inną walutę niż ta, której pierwotnie dotyczyło zobowiązanie pieniężne,
b) klauzule towarowe – za miernik przyjmuje się cenę określonego towaru lub grupy towarów (np. ceny kruszców),
c) klauzule złota – za miernik przyjmuje się wartość określonej ilości złota,
d) klauzule indeksowa – za miernik przyjmuje się wartość powszechnego wskaźnika (np. dane indeksów giełdowych, średnie wynagrodzenie za pracę, wskaźnik inflacji).
