Ogólne zakreślenie kręgu przedmiotowego
Ustawodawca w art. 9811§2 kodeksu cywilnego, że przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
– rzecz oznaczona co do tożsamości,
– zbywalne prawo majątkowe,
– przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
– ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Rzecz oznaczona co do tożsamości
Rzecz oznaczona co do tożsamości charakteryzuje się tym, że wyróżniają ją indywidualne cechy, które dotyczą jednego przedmiotu. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być każda rzecz oznaczona co do tożsamości. Ważnym jest, że musi ona znajdować się w majątku spadkodawcy, a momentem rozstrzygającym w tej kwestii jest moment jego śmierci. Chwila śmierci jest tutaj kluczowym momentem nie tylko dla rozstrzygnięcia, czy rzecz znajduje się w majątku spadkodawcy, ale także dla oceny, czy rzecz istnieje. W literaturze wyrażono bowiem pogląd, że przedmiotem zapisu windykacyjnego może być rzecz przyszła (która nie istnieje w chwili testowania), ale warunkiem jest jej istnienie już w chwili śmierci testatora. Pogląd taki wyraża, np. P. Księżak. Nie brak jednak także odmiennych głosów wśród przedstawicieli doktryny.
Poprzez wskazanie rzeczy oznaczonych co do tożsamości, wykluczono możliwość funkcjonowania zapisu windykacyjnego rzeczy oznaczonych co do gatunku. Jednak należy zauważyć, że taki zapis windykacyjny jest możliwy, ale spadkodawca musi dokonać ich konkretyzacji (tak, np. J. Turłukowski).
Przedmiot zapisu windykacyjnego w testamencie powinien być wyraźnie wskazany.
Zbywalne prawo majątkowe
Aby prawo majątkowe mogło być przedmiotem zapisu windykacyjnego, musi spełniać następujące kryteria:
– konieczność zbywalności prawa majątkowego,
– prawo takie musi istnieć oraz
– być samodzielne, a także
– musi być dopuszczone do obrotu.
Bardzo istotnym jest dookreślenie kryterium zbywalności. Oceny takiej dokonuje się w chwili otwarcia spadku (czyli w chwili śmierci).
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być prawo majątkowe w całości, ale także jego część ułamkowa, ale nie może sprzeciwiać się to naturze danego prawa.
Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
Pojęcie przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego zostało zdefiniowane w kodeksie cywilnym. Bardzo istotnym jest tu będzie określenie (oczywiście w momencie śmierci) co wchodzi w skład przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Wskazuje się, że przede wszystkim przedmiotem zapisu windykacyjnego jest całość przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Nie wyklucza się jednak sytuacji, że spadkobierca postanowi wyłączyć pewne wskazane przedmioty. Musi być to jednak dokonane w sposób precyzyjny. Nie wykluczono także takiego przypadku, gdy przedmiotem zapisu będzie tylko część przedsiębiorstwa.
Ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności
Takie określenie przedmiotu zapisu windykacyjnego wymaga dokonania w testamencie dodatkowego określenia, co będzie przedmiotem użytkowania lub służebności.
Co do ustanowienia służebności to przedstawiciele doktryny nie mają wątpliwości co do tego, że przedmiotem zapisu windykacyjnego może być służebność osobista. Natomiast wątpliwości istnieją co do służebności gruntowych i przesyłu. Ostatecznie jednak większość autorów wskazuje się, że mogą być one przedmiotem zapisu windykacyjnego (tak, np. Osajda).
