Charakter prawny obowiązku meldunkowego oraz skutki wymeldowania
Obowiązek meldunkowy polega m.in. na zameldowaniu, a także na wymeldowaniu się z miejsca pobytu stałego lub czasowego. Obowiązek ten nałożony jest w szczególności na każdą osobę posiadającą obywatelstwo polskie i przebywającą na stałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zameldowanie, a tym samym wymeldowanie z lokalu służy wyłącznie celom ewidencyjnym i ma na celu potwierdzenie faktu pobytu bądź opuszczenia danego lokalu mieszkalnego. Meldunek ma charakter czysto rejestracyjny, porządkowy, nie rodzi zatem prawa do lokalu, ani nie pozbawia osoby wymeldowanej tych praw. Ewidencja służy rejestracji stanu faktycznego, a nie prawnego.
Należy jednak wskazać, że niedopełnienie obowiązku meldunkowego stanowi wykroczenie zagrożone karą ograniczenia wolności, grzywny albo nagany.
Kiedy należy się wymeldować?
Osoba, która opuszcza miejsce pobytu stałego (pobyt stały – zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania) lub czasowego (pobyt czasowy – przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem) trwającego ponad 3 miesiące, jest obowiązana wymeldować się w organie gminy, właściwym ze względu na dotychczasowe miejsce jej pobytu, najpóźniej w dniu opuszczenia tego miejsca. Ponadto w przypadku gdy osoba, która opuszcza miejsce pobytu czasowego trwającego do 3 miesięcy przed upływem czasu zgłoszonego przy zameldowaniu, jest obowiązana wymeldować się najpóźniej w dniu opuszczenia tego miejsca.
Jeżeli okres pobytu czasowego trwającego ponad 3 miesiące odpowiada okresowi zgłoszonemu przy zameldowaniu, osoba opuszczająca miejsce tego pobytu jest zwolniona od obowiązku wymeldowania się.
Zgłoszenie zgonu, dokonane w urzędzie stanu cywilnego zastępuje wymeldowanie osoby zmarłej.
Postępowanie w sprawie wymeldowania – na wniosek
Osoba, która jest zobowiązana wymeldować się, gdy opuszcza miejsce stałego bądź czasowego pobytu, powinna złożyć w organie gminy właściwym ze względu na dotychczasowe miejsce jej pobytu trwającego ponad 3 miesiące wniosek o wymeldowanie i stosowne dokumenty, jeżeli są wymagane. Przy wymeldowaniu należy stawić sie osobiście i przedstawić dokument stwierdzający tożsamość (za osobę niepełnoletnią czynność wymeldowania dokonują osoby sprawujące prawną opiekę). Natomiast w przypadku wymeldowania – z pobytu czasowego do 3 miesięcy przed upływem zamierzonego czasu pobytu – nie istnieje potrzeba złożenia wniosku, dokonuje się tego ustnie.
Organ, niezwłocznie po złożeniu przez osobę zainteresowaną formularza meldunkowego, dokonuje wymeldowania, a jako potwierdzenie czynności wydaje poświadczenie wymeldowania. Czynności te nie podlegają opłacie skarbowej.
Postępowanie w sprawie wymeldowania zakończone wydaniem decyzji administracyjnej
Osoba, która opuszcza na stałe miejsce dotychczasowego pobytu (stałego/czasowego) trwającego ponad 3 miesiące i nie dokona wymeldowania musi liczyć się z tym, że organ gminy wyda na wniosek strony lub z urzędu (jeżeli organ poweźmie stosowne informacje) decyzję w sprawie wymeldowania tej osoby. Wnioskodawca, którym może być np. właściciel lokalu mieszkalnego, ubiegający się o wymeldowanie osoby, która nie przebywa w miejscu zameldowania powinien złożyć wniosek – podanie, ze szczegółowym wyjaśnieniem czasu i okoliczności opuszczenia lokalu lub wskazania bezprawności dokonanego zameldowania, podać aktualny adres miejsca pobytu lub oświadczyć o braku informacji o miejscu pobytu osoby, której dotyczy podanie, a ponadto powinien przedłożyć – do wglądu – oryginały dokumentów potwierdzających fakty opisane w podaniu (np. wyrok orzekający eksmisję, tytuł prawny do lokalu lub nieruchomości, etc.), których kserokopię należy dołączyć do podania.
Po złożeniu podania organ właściwy do rozpatrzenia sprawy przeprowadza szczegółowe postępowanie wyjaśniające, polegające m.in. na przesłuchaniu stron i świadków wskazanych przez strony lub wezwanych z urzędu, ustaleniach dokonanych przez organy Policji, organy paszportowe, Biuro Informacyjne Krajowego Rejestru Karnego, przeprowadzeniu rozprawy administracyjnej, wizji lokalnych, itp.
W orzecznictwie NSA (m.in. wyrok NSA z 15.06.2010r., sygn. II OSK 1060/09) utrwalił się pogląd zgodnie, z którym opuszczenie przez osobę zameldowaną dotychczasowego miejsca pobytu stałego następuje wówczas, gdy jest ono trwałe, dobrowolne i wynika z jej własnej woli. Takie też przesłanki bierze pod uwagę organ rozpatrujący sprawę. O opuszczeniu miejsca stałego pobytu można mówić tylko wtedy, gdy dana osoba fizycznie nie przebywa w określonym lokalu i ma zamiar opuszczenia tego lokalu na stałe, a zamiar ten związany jest z założeniem w nowym miejscu ośrodka osobistych i majątkowych interesów. Rezygnacja z przebywania w określonym lokalu może nastąpić bowiem w sposób wyraźny – w wyniku złożenia oświadczenia woli, ale także w sposób domniemany – poprzez zachowanie, które nie wyraża woli stałego przebywania w miejscu, w którym dotychczas koncentrowały się sprawy życiowe danej osoby.
Postępowanie odwoławcze
Jeżeli wymeldowanie nastąpiło wskutek wydania decyzji administracyjnej, osobie wymeldowanej służy prawo wniesienia odwołania do organu wyższego stopnia. W decyzji zawsze zawarta jest informacja o procedurze odwoławczej. Istotne jest, aby przestrzegać terminów wskazanych w piśmie, ponieważ odwołanie wniesione po terminie jest bezskuteczne – decyzja jest już wtedy prawomocna, a jej zmiana jest bardzo utrudniona.
Zmiany w prawie
Przepisy dotyczące obowiązku meldunkowego ulegają zmianie na mocy ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, która stanowi, że od dnia 1 stycznia 2014 r. zostanie zniesiony obowiązek meldunkowy. Wówczas zostaną zlikwidowane wszelkie rejestry mieszkańców.