Testament własnoręczny, czyli testament holograficzny jest czynnością prawną formalną. Oznacza to, że musi być dokonany w formie przewidzianej ustawą. W razie niezachowania jest formy czynność sporządzenia testamentu będzie nieważna. Zastrzeżona jest forma pisemna zwykła pod rygorem nieważności (ad solemnitatem). Podkreślić należy, że późniejsze zmiany stanu prawnego nie mają wpływu na ważność sporządzonego testamentu. (E. Skowrońska – Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2011, ss. 360).
Zgodnie z przepisem art. 949 § 1 k.c. testament własnoręczny wymaga spełnienia przesłanek: napisania go w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę, podpisania go przez spadkodawcę, opatrzenia datą. Brak spełnienia dwóch pierwszych przesłanek pociąga za sobą zawsze nieważność testamentu, w razie niedopełnienia przesłanki trzeciej, skutek taki nie zawsze nastąpi (M. Pazdan [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 450-1088, Tom II, K. Pietrzykowski (red.), art. 949 k.c., Legalis). Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (art. 949 § 2 k.c.).
Warunki:
1. Pismo – testament własnoręczny może sporządzić tylko i wyłącznie osoba, która potrafi i jest w stanie czytać oraz pisać. Wymaganie umiejętności i możliwości czytania jest uzasadnione, gdyż spadkodawca musi nie tylko własnoręcznie sporządzić pismo zawierające rozrządzenia, ale musi także mieć możliwość dokonania weryfikacji tego, co napisał. Testament musi być napisany w całości własnoręcznie – jest to warunek zasadniczy. Ma to na celu umożliwienie testatorowi swobodnego rozrządzenia swym majątkiem na wypadek śmierci oraz zapewnienie autentyczności testamentu. Sfałszowanie bowiem całego pisma jest znacznie trudniejsze niż sfałszowanie samego podpisu. Testament może być sporządzony w języku obcym, gdy spadkobierca posługuje się nim. Nie ma znaczenia, na jakim materiale zostało utrwalone pismo spadkodawcy ani też jakie narzędzie zostało do tego użyte. Ważny jest zatem testament napisany ołówkiem, tuszem czy piórem na papierze, kredą na murze czy diamentem na szybie. Może być napisany na jednej lub na kilku kartkach. Testament napisany na kilku kartkach może zawierać tylko jedną datę i podpis. Pomiędzy kartkami powinna jednak istnieć więź materialna (ciągła numeracja lub odpowiednia wzmianka, identyczność materiału) oraz więź intelektualna (kontynuowana myśl, dalszy ciąg zdania). Testament może być zaczęty na kartce, a skończony na kopercie, może być też napisany pod innym pismem lub na jego odwrocie (np. na odwrocie rachunku) (E. Skowrońska – Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2011, ss. 360). Testament jest nieważny w razie napisania go na komputerze i opatrzenia własnoręcznym podpisem. Dokument zatytułowany „testament”, obejmujący spisane na maszynie oświadczenie o ofiarowaniu na wypadek śmierci określonego majątku, z zamieszczonym poniżej potwierdzeniem własnoręczności podpisu ofiarodawcy przez sekretarza gminy, nie czyni zadość wymaganiom przewidzianym w prawie polskim co do formy testamentu (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 2 kwietnia 1998 r., I CKU 16/98).
2. Podpis – Podpis spadkodawcy potwierdza jego wolę testowania (animus testandi), pozwala zidentyfikować osobę testatora oraz oznacza, iż złożone oświadczenie jest ukończonym testamentem. Dla uniknięcia jakichkolwiek wątpliwości testator powinien podpisać testament pełnym imieniem i nazwiskiem lub przynajmniej pierwszą literą imienia i nazwiskiem. Zwykle jednak za wystarczające uznaje się podpisanie testamentu nazwiskiem. Podpis nie musi być całkiem wyraźny, wystarczy, iż stwarza możliwość odczytania nazwiska spadkodawcy każdemu, kto to nazwisko zna. Nie może być uznany za podpis daleko idący skrót nazwiska testatora lub znak graficzny wykonany jego ręką (parafa) (M. Pazdan [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 450-1088, Tom II, K. Pietrzykowski (red.), art. 949 k.c., Legalis). Jednakże Sąd Najwyższy przyjął, że do ważności testamentu holograficznego zawartego w liście wystarczy podpisanie go tylko imieniem, jeżeli stosunek osobisty spadkodawcy i adresata uzasadnia tego rodzaju podpis (uchwała SN z dnia 23 kwietnia 1960 r. III CO 8/60). Sąd Najwyższy przyjął także, że ważny jest testament własnoręczny zawarty w liście spadkodawcy skierowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego rozrządzenia (uchwała SN z dnia 28 kwietnia 1973 r. III CZP 78/72). Przepisy nie wskazują, gdzie podpis powinien się znaleźć. Niewątpliwie powinien on się znaleźć na końcu testamentu. Podpis nie może znajdować się na początku testamentu, w tekście lub na marginesie pisma (uchwała SN z dnia 9 maja 1995 r., III CZP 56/95). Ponadto podpis spadkodawcy w testamencie własnoręcznym powinien być pod rygorem nieważności złożony pod pismem zawierającym rozrządzenia na wypadek śmierci. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny jedynie wówczas, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty (uchwała SN z 5 czerwca 1992 r., III CZP 41/92). Podsumowując rozrządzenia zamieszczone poniżej podpisu testatora są nieważne. Do ich ważności byłby niezbędny ponowny podpis (M. Pazdan [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 450-1088, Tom II, K. Pietrzykowski (red.), art. 949 k.c., Legalis).
3. Data sporządzenia testamentu – Jak już na wstępie zaznaczono, brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Umieszczenie daty służy do osiągnięcia dwóch celów: ustalenia, czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania, oraz ustalenia kolejności następujących po sobie testamentów. Data musi być prawdziwa. Testament z datą nieprawdziwą, tzn. nieodpowiadającą tej, w której testament został rzeczywiście sporządzony, należy traktować jako niedatowany (E. Skowrońska – Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2011, ss. 360). Ustawa nie określa elementów, jakie powinna zawierać data umieszczona na testamencie. Przyjmuje się, że wymaganie podania daty jest spełnione, gdy testator pismem ręcznym podał dzień, miesiąc i rok sporządzenia testamentu. Data może być podana w sposób opisowy (np. w dniu moich 50 urodzin), data może być też podana w dowolnym miejscu testamentu (M. Pazdan [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 450-1088, Tom II, K. Pietrzykowski (red.), art. 949 k.c., Legalis).
W razie zniszczenia testamentu (nieprowadzącego do jego odwołania) lub jego zaginięcia, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku może dojść do ustalenia (na podstawie wszelkich środków dowodowych), iż testament holograficzny istniał i jaką miał treść (uchwała SN z dnia 29 maja1987 r. III CZP 25/87, postanowienie SN z dnia 16 kwietnia1999 r. II CKN 255/98, postanowienie z dnia 20 lipca 2005 r. II CK 2/05).
