Zagadnienia wstępne
Instytucja powództwa przeciwegzekucyjnego ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia dłużnikowi bądź też osobie trzeciej merytorycznej obrony przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji, zwłaszcza w świetle ogólnego zakazu badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym przez organ egzekucyjny. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa rodzaje powództw przeciwegzekucyjnych: powództwo opozycyjne do wytoczenia którego legitymowany jest dłużnik oraz powództwo ekscydencyjne do wytoczenia którego legitymowana jest osoba trzecia której prawa zostały naruszone.
Powództwo opozycyjne
Powództwo opozycyjne zdefiniowane zostało w art.840 k.p.c., polega na żądaniu przez dłużnika pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części bądź jego ograniczenia, jeżeli:
1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście,
2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie,
3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
Legitymowany do wytoczenia powództwa opozycyjnego jest co do zasady dłużnik – kodeks przewiduje również sytuacje w których legitymację czynną posiada małżonek dłużnika przeciwko któremu skierowano egzekucję oraz kurator dłużnika. Przepisy art.840 i n. k.p.c nie wyłączają możliwości wytoczenia tego rodzaju powództwa przez prokuratora oraz organizacje społeczną na zasadach ogólnych. Powództwo opozycyjne można wytoczyć po wszczęciu egzekucji lub przed jej wszczęciem. Ustalenie sądu właściwego dla rozpoznania powództwa opozycyjnego uzależnione jest od faktu wszczęcia egzekucji – i tak jeśli egzekucja została wszczęta powództwo opozycyjne wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję (art.843 § 1 k.p.c.), jeżeli zatem egzekucja nie została jeszcze wszczęta powództwo opozycyjne wytacza się według przepisów o właściwości ogólnej (art.843 § 2 k.p.c.). Kodeks postępowania cywilnego nakłada na powoda obowiązek przytoczenia wszystkich zarzutów jakie w tym czasie mógł zgłosić pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu. Uwzględnienie przez sąd powództwa opozycyjnego w toku postępowania egzekucyjnego stanowi prodstawę do umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek w trybie art.825 pkt 2 k.p.c.
Powództwo ekscydencyjne
Zwane również powództwem interwencyjnym, określone zostało w art.841 i 842 k.p.c. Powództwo ekscydencyjne jest środkiem obrony merytorycznej osoby trzeciej przed naruszającą jej prawa egzekucją. Polega na żądaniu przez osobę trzecią zwolnienia spod egzekucji zajętego przedmiotu, jako przykład można tutaj wskazać następującą sytuację: X jest dłużnikiem przeciwko któremu komornik sądowy wszczął egzekucję, następnie komornik sądowy dokonując czynności terenowych w miejscu wspólnego zamieszkania X i Y dokonuje zajęcia komputera przenośnego. Jeśli okażę się, że właścicielem komputera jest Y, będzie mógł on żądać w drodze powództwa ekscydencyjnego zwolnienia tego przedmiotu spod egzekucji jako, że zajęcie komornika sądowego narusza jego prawa (w tym przypadku prawo własności). Legitymację czynną do wytoczenia takiego powództwa posiada osoba której prawa zostały naruszone w związku z dokonanym zajęciem organu egzekucyjnego, zaś legitymowany biernie jest wierzyciel a w sytuacji określonej w art.841 § 2 k.p.c. należy pozwać wierzyciela i dłużnika (współuczestnictwo konieczne). Niewątpliwe jest, że powództwo ekscydencyjne można wytoczyć dopiero po wszczęciu egzekucji skierowanej do określonego przedmiotu – termin post quem. Kodeks postępowania cywilnego reguluje również termin ad quem czyli termin przed upływem którego powództwo może być wytoczone: wynosi on miesiąc od chwili dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba, że przepis szczególny określa inny termin. Powództwo ekscydencyjne wytacza się przed sąd właściwy rzeczowo, w okręgu którego prowadzi się egzekucję. Analogicznie jak w przypadku powództwa opozycyjnego istnieje obowiązek przytoczenia w pozwie wszystkich zarzutów, jakie w tym czasie powód mogł zgłosić pod rygorem utraty korzystania z nich w dalszym postępowaniu (art.843 § 3 k.p.c.).
Podsumowanie
Już wyżej wspominano o ogólnym zakazie badania przez organ egzekucyjny zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym który stanowi art.804 k.p.c. Brak uprawnień do dokonywania powyższych czynności przez organ egzekucyjny jest w znacznym stopniu aktualny w odniesieniu do przepisów regulujących powództwo opozycyjne. Bowiem w odniesieniu do powództwa ekscydencyjnego mamy do czynienia z dokonaniem zajęcia przedmiotu (ruchomości, nieruchomości, pieniądze i inne) który faktycznie nie jest własnością dłużnika i narusza prawa osoby trzeciej. Reasumując powództwa przeciwegzekucyjne określone w przepisach kodeksu postępowania cywilnego stanowią główne środki ochrony prawnej przed niezgodną z prawem egzekucją bądź też egzekucją naruszającą prawa osoby niezwiązanej z toczącym się postępowaniem egzekucyjnym.
Literatura:
1. Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J., Misiuk-Jodłowska T.,Weitz K. Postępowanie cywilne. LexisNexis, Warszawa 2009.
2. Zieliński A. Postępowanie cywilne. Kompendium. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010.
3. Zieliński A., Flaga-Gieruszyńska K. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009