Środki odwoławcze uregulowane zostały w kodeksie postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) i Ordynacji podatkowej (t. j. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. Każdy z nich ma pewne charakterystyczne cechy, które zostaną poniżej scharakteryzowane.
Odwołanie
Przysługuje nam od decyzji organu pierwszej instancji. Z reguły rozpatruje jest organ II instancji, w pewnych szczególnych wypadkach gdy. decyzja została wydana np. przez ministra przysługuje nam prawo wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Na złożenie odwołania mamy 14 dni od dnia otrzymania decyzji lub jej ogłoszenia – w sytuacji, gdy była to decyzja ustna. Postępowanie odwoławcze oparte jest na zasadzie skargowości, co oznacza, że może być wszczęte tylko na wniosek strony. Niemożliwe jest tu działanie z urzędu.
Aby nasze pismo zostało uznane za odwołanie, oprócz ogólnych wymogów pisma urzędowego powinno w nim być wyrażone nasze niezadowolenie z decyzji. W przypadku postępowania podatkowego wymagania są większe, konieczne jest także sformułowanie zarzutów przeciw decyzji, określenie istoty i zakresu naszego żądania będącego przedmiotem odwołania oraz wskazanie dowodów uzasadniających to żądanie.
Odwołanie składamy do organu, który wydał kwestionowaną decyzję. Jest on zobowiązany przekazać je do organu wyższej instancji. Wcześniej, można jednak w ramach tzw. samokontroli zmienić wydaną wcześniej decyzję.
Wniosek o wznowienie postępowania
Jest narzędziem kwestionowania decyzji ostatecznej, jeżeli postępowanie w której została podjęta dotknięte było określoną wadą. Katalog wad z art. 145 § 1 kpa, obejmuje m.in. sytuacje, gdy decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, pojawiły się nowe, nieznane wcześniej okoliczności istotne dla sprawy a także, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Wznowienie może nastąpić z urzędu lub na żądanie strony.
Wznowienie postępowania na skutek przestępnego działania przy wydawaniu decyzji lub z powodu tego, że istotne dla sprawy okoliczności ustalono na podstawie fałszywych dowodów może nastąpić w ciągu 10 lat od dnia wydania lub ogłoszenia decyzji, a pozostałych przypadkach w ciągu 5 lat. Podanie o wznowienie postępowania należy wnieść do organu, który wydał decyzję w I instancji. Mamy na to miesiąc od dowiedzenia się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia, z wyjątkiem sytuacji, gdy strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu, wtedy termin miesięczny liczony jest od dnia w którym strona dowiedziała się o decyzji. Rozstrzygnięcie należy do organu wyższej instancji, chyba, że przyczyną wznowienia jest jego działalność.
W efekcie postępowania o wznowienie organ może odmówić uchylenia dotychczasowej decyzji lub uchylić ją i wydać nową rozstrzygającą o istocie sprawy (art. 151 § 1 kpa).
Zażalenie
Zażalenie jest środkiem odwoławczym służącym od postanowień. Odmiennie jednak, niż ma to miejsce w przypadku decyzji żalić możemy się jedynie na postanowienia, do co których konkretny przepis kpa lub o.p. przewidział taką możliwość. Postanowienia, na które nie można się żalić możemy zaskarżyć możemy tylko wraz z odwołaniem.
Podmiotem uprawnionym jest nie tylko strona, ale także inny uczestnik postępowania, do którego skierowano postanowienie. Na wniesienie zażalenia mamy 7 dni od dnia jego doręczenia lub ogłoszenia. W zakresie formy, treści i trybu zażalenia konieczne jest odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących odwołania.
Złożenie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia. Organ może jednak, jeśli uzna to za uzasadnione wstrzymać jego wykonanie. Również do rozpatrzenia odwołania stosujemy odpowiednio przepisy dotyczące odwołania.
Korzystałem z książki „Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne” autorstwa Barbary Adamiak i Janusza Borkowskiego.